Thúc đẩy phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp hiệu quả, an toàn, bền vững

Thị trường trái phiếu doanh nghiệp có vai trò và vị trí hết sức quan trọng trong nền kinh tế, là kênh huy động vốn hiệu quả trong trung và dài hạn đối với sự phát triển bền vững của doanh nghiệp; đồng thời góp phần đa dạng hóa thị trường tài chính, bảo đảm hài hòa, cân đối cơ cấu thị trường vốn, giảm sự phụ thuộc vốn quá lớn vào kênh tín dụng ngân hàng…

Thời gian qua, các cơ chế, chính sách liên quan đến hoạt động kiểm soát, phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp không ngừng được bổ sung, hoàn thiện theo hướng ngày càng an toàn, lành mạnh và minh bạch, trong đó gần đây nhất, Chính phủ ban hành Nghị định 08/2023/NĐ-CP ngày 5/3/3023 sửa đổi, bổ sung các quy định về chào bán, giao dịch trái phiếu; chỉ đạo đưa hệ thống giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ vào vận hành từ ngày 19/7/2023… 

Nhờ đó, thị trường trái phiếu doanh nghiệp đã có những phát triển vượt bậc, nhất là về khối lượng phát hành cũng như gia tăng số nhà đầu tư, đóng góp thiết thực cho sự phục hồi và phát triển kinh tế-xã hội sau đại dịch.

Tuy nhiên, nhìn ở bình diện khác, mặc dù đã được cải thiện nhưng thị trường trái phiếu doanh nghiệp chưa đạt như kỳ vọng, vẫn bộc lộ những hạn chế, bất cập, trong đó có vấn đề về minh bạch thông tin, việc tuân thủ các quy định pháp luật của doanh nghiệp phát hành trái phiếu; việc thực hiện các cam kết với nhà đầu tư; khả năng hấp thụ vốn của nền kinh tế tiếp tục khó khăn, tình hình thế giới có nhiều bất ổn, thị trường xuất khẩu gặp nhiều khó khăn… 

Nhiều vấn đề trong những nội dung này đã được nhấn mạnh tại Công điện 1177/CĐ-TTg về việc tiếp tục thực hiện quyết liệt các giải pháp tăng cường khả năng tiếp cận vốn tín dụng, thúc đẩy phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp, bất động sản hiệu quả, an toàn, lành mạnh, bền vững vừa được Thủ tướng Chính phủ ký ban hành ngày 23/11.

Nhìn một cách tổng thể, những bước tiến, những kết quả nổi bật của thị trường trái phiếu doanh nghiệp ở nước ta thời gian qua là gì? Thị trường này đã phát huy vai trò của mình như thế nào trong nền kinh tế? Đâu là những bất cập, hạn chế và những vấn đề đặt ra để thị trường trái phiếu doanh nghiệp tiếp tục "đứng vững" và phát triển ổn định, an toàn, lành mạnh và minh bạch, thiết thực đóng góp cho quá trình phục hồi và tăng trưởng kinh tế sau dịch thời gian tới?

Tất cả những nội dung trên sẽ được xâu chuỗi, luận bàn, kiến giải, phân tích tại Tọa đàm: "Thúc đẩy phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp hiệu quả, an toàn, bền vững" do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức hôm nay với sự tham dự của các vị khác mời là lãnh đạo cơ quan quản lý nhà nước, đại biểu Quốc hội, chuyên gia kinh tế, doanh nghiệp tài chính...

Các vị khách mời tham dự Tọa đàm gồm:

- Ông Phan Đức Hiếu, Đại biểu Quốc hội, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội

- Ông Nguyễn Hoàng Dương, Phó Vụ trưởng Vụ Tài chính các ngân hàng và các tổ chức tài chính (Bộ Tài chính)

- Chuyên gia kinh tế Cấn Văn Lực

- Ông Nguyễn Anh Phong, Tổng Giám đốc Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX)

- Bà Nguyễn Ngọc Anh, Tổng Giám đốc Công ty Quản lý Quỹ SSI

- TS. Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội

Thị trường trái phiếu đã có những dấu hiệu tích cực, niềm tin đã trở lại

TS. Nguyễn Sĩ Dũng: Câu hỏi đầu tiên xin được dành cho Phó Vụ trưởng Vụ Tài chính các ngân hàng và các tổ chức tài chính Nguyễn Hoàng Dương, xin ông hãy chia sẻ khái quát về những kết quả nổi bật của thị trường trái phiếu doanh nghiệp thời gian qua cũng như vai trò của thị trường này đối với nền kinh tế, nhất là trong giai đoạn kinh tế đang có sự phục hồi và phát triển như hiện nay.

Phó Vụ trưởng Vụ Tài chính các ngân hàng và các tổ chức tài chính (Bộ Tài chính) Nguyễn Hoàng Dương: Như chúng ta biết, từ sau các vụ việc trên thị trường tài chính tháng 10/2022, cùng với diễn biến xấu trên thị trường tài chính trong và ngoài nước, thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) bị tác động nặng nề, nhà đầu tư mất niềm tin, doanh nghiệp bị áp lực phải mua lại trái phiếu đã phát hành cũng như không phát hành được trái phiếu mới để huy động nguồn vốn cho sản xuất kinh doanh. 

Trong bối cảnh đó, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ đã có rất nhiều chỉ đạo quyết liệt trong các lĩnh vực có liên quan đến thị trường này, từ việc hoàn thiện khung khổ pháp lý đến duy trì ổn định kinh tế vĩ mô, cải thiện môi trường sản xuất kinh doanh cũng như các thị trường có liên quan tới thị trường trái phiếu như thị trường bất động sản, thị trường tín dụng, thực hiện các chính sách tài khóa hỗ trợ của Nhà nước. 

Trong số các chính sách đó, chúng tôi thấy việc Chính phủ khẩn trương và kịp thời ban hành Nghị định 08, trong đó có chính sách hoãn thực hiện số quy định của Nghị định 65 cũng như chính sách cho phép DN và nhà đầu tư có thể có các cơ chế đàm phán, giãn, hoãn và hoán đổi trái phiếu đã phát hành trên tinh thần rủi ro chia sẻ, lợi ích hài hòa giữa các bên. 

Sau khi Chính phủ ban hành Nghị định 08, thị trường đã có những dấu hiệu tích cực hơn, DN đã quay lại phát hành được trái phiếu, quý I hầu như không có đợt phát hành nào nào, từ quý II trở đi, tháng sau khối lượng phát hành đều cao hơn tháng trước. Tới hết tháng 11, có 77 DN phát hành khối lượng khoảng 220.000 tỷ đồng.

Thứ hai, căn cứ các quy định của Nghị định 08, DN và nhà đầu tư trái chủ đã rất nỗ lực thực hiện đàm phán thanh toán trái phiếu đến hạn. Chúng tôi theo dõi, có khoảng 40% khối lượng trái phiếu chậm trả của 68 DN thì đến nay đã có phương án đàm phán, tỉ lệ đàm phán thành công tăng từ 16% tháng 2/2023 lên 63% vào tháng 10/2023. 

Ngoài ra, những DN bố trí được nguồn lực tài chính đã chủ động mua lại trái phiếu trước khi đến hạn. 

Cùng với đó, thực hiện các chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tài chính đã phối hợp cùng các bộ, ngành tăng cường kiểm tra giám sát để xử lý các vi phạm trên thị trường nhằm nâng cao tính minh bạch của thị trường; thực hiện công tác tuyên truyền, cảnh báo rủi ro trên thị trường với nhà đầu tư, DN phát hành, tổ chức trung gian tài chính.

Tại cuộc họp giữa Bộ Tài chính và các hiệp hội, thành viên thị trường mới đây, thành viên thị trường đánh giá rất cao các chính sách của Nghị định 08 vừa kịp thời, vừa tạo khung khổ để nhà đầu tư và DN cùng đàm phán, tạo điều kiện cho DN có thêm thời gian tái cơ cấu lại khoản nợ hiện hành của DN.

Về vai trò của thị trường trái phiếu trong thời gian tới, chúng tôi nghĩ rằng, TPDN là kênh huy động vốn trung và dài hạn rất quan trọng của DN. Thứ hai, việc phát triển thị trường TPDN cũng là để thực hiện chủ trương của Đảng, Nhà nước để từng bước phát triển cân bằng giữa thị trường vốn và thị trường tín dụng ngân hàng. 

Trong thời gian tới, khi DN cần một lượng vốn lớn để mở rộng hoạt động sản xuất kinh doanh sau khi kinh tế hồi phục, kênh TPDN càng trở nên quan trọng hơn. 

Do đó, buổi tọa đàm này cũng góp phần để cơ quan quản lý và các cơ quan có liên quan nhận biết, đánh giá tình hình để có giải pháp phù hợp trong thời gian tới nhằm phát triển thị trường TPDN bền vững, minh bạch, hiệu quả.

Thanh khoản tăng khoảng 20-30 lần so với giai đoạn trước

TS. Nguyễn Sĩ Dũng: Về phần mình, quý vị đánh giá như thế nào về thị trường trái phiếu doanh nghiệp thời gian gần đây, nhất là so với những thời điểm khó khăn nhất?

Chuyên gia kinh tế Cấn Văn Lực: Tôi đồng tình đánh giá tổng quan anh Dương, nên chia ra làm các nhóm quyết sách quan trọng thời gian qua của Quốc hội và Chính phủ.

Thứ nhất, điều hành kinh tế vĩ mô như thế nào, ví dụ bảo đảm tăng trưởng, đặc biệt kiên định với ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát, tỉ giá, giảm lãi suất là quan trọng, giúp phục hồi kinh tế khả quan.

Hai là tiếp tục phối hợp chính sách tài khóa tiền tệ chưa từng có, năm nay chính sách tung ra hết.

Thứ ba, triển khai đồng bộ nhiều nhóm chính sách, giải pháp khác nhau. Ví dụ, năm nay tập trung nhiều tháo gỡ bất động sản (BĐS), trái phiếu, du lịch, y tế, giáo dục, đất đai. Tôi nghĩ đã có nhiều chính sách đồng bộ tháo gỡ khó khăn cho DN và người dân.

Riêng về thị trường TPDN, thời gian qua Chính phủ có 4 nhóm chính sách quyết định phục hồi thị trường này.

Thứ nhất là Nghị định 08 tháo gỡ những cái đang vướng mắc, khó khăn như: Cho phép giãn hoãn, quay vòng... với những điều kiện mới thuận lợi hơn so với trước đây.

Thứ hai, ta đưa vào vận hành hệ thống TPDN riêng lẻ tập trung. Đây là điểm quan trọng làm tăng thanh khoản. Theo thống kê của HNX, đã có khoảng 760 mã TPDN của khoảng 200 tổ chức phát hành được đưa lên hệ thống này. Qua đó tăng thanh khoản cho thị trường, tăng khoảng 20-30 lần so với giai đoạn trước. Điều này rất quan trọng, tăng công khai minh bạch cho thị trường.

Thứ ba, chúng ta đã phát triển một số điều kiện tiến tới thị trường lành mạnh hơn, ví dụ thêm tổ chức xếp hạng tín nhiệm đã bắt đầu vận hành. Đặc biệt, các vụ việc vi phạm TPDN đã được xử lý quyết liệt vừa qua. 

Các chính sách đó dẫn đến thị trường TPDN đang phục hồi, số liệu đến nay đã phát hành khoảng 240 nghìn tỷ đồng, trong đó có 220 nghìn tỷ đồng phát hành TPDN riêng lẻ, 20 nghìn tỷ đồng phát hành trái phiếu ra công chúng, chỉ giảm 10% so với cùng kỳ năm trước.

Tháng sau cao hơn tháng trước, tháng 10 đã phát hành 41 nghìn tỷ đồng, tháng 9 đã phát hành là 29,5 nghìn tỷ đồng, tháng 8 đã phát hành 25 nghìn tỷ đồng. So với cùng kỳ năm trước cũng cao hơn, ví dụ, tháng 11 có khoảng 30 nghìn tỷ đồng, gấp 15 lần so với tháng 11 cùng kỳ năm trước.

Rõ là thị trường phục hồi, tuy còn rào cản, nhưng thị trường đang phục hồi tích cực, niềm tin phục hồi trở lại... Đây là các dấu hiệu giúp thị trường phát triển tốt hơn.

Dấu ấn điều hành quyết liệt mạnh mẽ, quyết đoán của Chính phủ 

TS. Nguyễn Sĩ Dũng: Các phản ứng chính sách vừa rồi của Chính phủ tạo nền tảng chuyển động tích cực. Thị trường đang ghi nhận tốc độ tăng trưởng tăng, niềm tin phục hồi trở lại. Đó là khởi đầu quan trọng... Xin được nghe ý kiến ông Phan Đức Hiếu.

Ông Phan Đức Hiếu: Tôi nhất trí với anh Lực, trong năm 2023, để đánh giá khách quan tổng thể kết quả đạt được, ngoài con số đã trao đổi, tôi cho là có dấu ấn điều hành quyết liệt mạnh mẽ, quyết đoán của Chính phủ nổi bật so với trước đây.

Đặc biệt, với thị trường trái phiếu, sự quyết tâm, quyết liệt thể hiện rõ qua các hành động. Ví dụ, sau khi Nghị định 65 có hiệu lực thi hành khoảng 6 tháng, nhận diện có vấn đề trong bối cảnh vừa qua, Chính phủ đã kịp thời có Nghị định 08. Đây là hành động linh hoạt, quyết đoán. 

Hay hơn 1 tuần trước, Thủ tướng Chính phủ đã có Công điện 1177 xác định đúng vấn đề, đưa ra các giải pháp rõ ràng cả 2 chiều: Một là thúc đẩy phát triển thị trường TPDN bền vững, hai là xử lý vấn đề còn tồn tại của thị trường.

Có 3 điểm nhấn của Công điện. Thứ nhất, Công điện có cách tiếp cận rất hệ thống, không chỉ giải quyết vấn đề của thị trường trái phiếu, mà cả thị trường liên thông với thị trường trái phiếu. 

Thứ hai là vấn đề bất động sản, lĩnh vực hấp thụ vốn trái phiếu riêng lẻ. Thứ ba, vấn đề vốn tín dụng liên thông nhau. Có chỉ đạo khơi thông đầu ra, thúc đẩy hoạt động sản xuất kinh doanh có đầu ra bền vững... 

Như vậy, cách tiếp cận toàn diện và đồng bộ. Về thời gian, Công điện có các giải pháp ngắn và dài hạn, ví dụ các vấn đề trái phiếu đã phát hành, hay phát hành mới... Các nhóm giải pháp đầy đủ. Về thể chế, giao Bộ Tài chính rà soát các thể chế hiện hành kể cả Nghị định 08, để cần thiết sửa đổi các quy định của luật pháp

Về thực thi, thời gian qua có nhiều vấn đề, phải tăng cường. Công điện cũng nói chủ động, kịp thời giám sát, phát hiện, thông báo, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và thực thi...

Giải pháp toàn diện là thông tin tuyên truyền phổ biến nâng cao nhận thức với thị trường mới nổi. Có thể nói, cách tiếp cận Công điện 1177 được triển khai quyết liệt, quyết tâm, hệ thống, đồng bộ, toàn diện...

2/3 các doanh nghiệp và trái phiếu trên thị trường đã được đăng ký trên hệ thống giao dịch tập trung

TS. Nguyễn Sĩ Dũng: Xin nghe ý kiến của ông Nguyễn Anh Phong, đặc biệt là đánh giá về Công điện 1177/CĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ sẽ tác động như thế nào?

Ông Nguyễn Anh Phong, Tổng Giám đốc Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX): Tôi xin báo cáo sơ bộ về quá trình triển khai cũng như kết quả đạt được về thị trường trái phiếu riêng lẻ khi hệ thống giao dịch tập trung đi vào hoạt động.

Ngày 19/7 vừa rồi, Hệ thống giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tập trung đầu tiên của Việt Nam đã đi vào hoạt động. Đây là kết quả của sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, Bộ Tài chính và chỉ đạo sát sao của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội cùng với Tổng Công ty Lưu ký và Bù trừ Việt Nam đã hoàn thiện hệ thống giao dịch và thanh toán cho các trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ.

Theo chúng tôi đánh giá, bước đầu hệ thống này đã đạt được kết quả rất đáng ghi nhận. Ngày 19/7 là ngày đầu tiên đi vào giao dịch, chúng tôi có 19 trái phiếu của 3 doanh nghiệp tham gia đăng ký giao dịch; đến nay đã có 760 trái phiếu của hơn 200 doanh nghiệp đăng ký. 

Như vậy cỡ khoảng 2/3 các doanh nghiệp cũng như trái phiếu trên thị trường đã được đăng ký trên hệ thống giao dịch tập trung này.

Còn về quy mô giao dịch, đã có những tăng trưởng so với ngày giao dịch đầu tiên, hiện nay, trung bình một phiên của chúng tôi trên 3.000 tỷ. Tổng 5 tháng kể từ khi đi vào giao dịch đến giờ khoảng trên 1,2 nghìn tỷ một phiên. Đây là tín hiệu rất tốt đối với thanh khoản trên thị trường. Điều này cũng góp phần quay ngược tác động lại thị trường phát hành sơ sấp.

Hiện nay, tất cả giao dịch thứ cấp, thông tin về giao dịch được chúng tôi tổng hợp trên chuyên trang thông tin về trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ. Trên hệ thống này có các thông tin thứ cấp và thông tin trên thị trường sơ cấp về kết quả chào bán cũng như các hoạt động giao dịch. Nhà đầu tư cũng như các cơ quan quản lý có thể tổng hợp các thông tin này để đưa ra những nhận định, đánh giá cũng như có chính sách phù hợp đối với thị trường theo từng giai đoạn.

Qua quan sát của chúng tôi, rất là mừng hệ thống kể từ ngày đi vào hoạt động đến giờ rất suôn sẻ, qua đó tạo được niềm tin cho nhà đầu tư. Và chúng tôi cũng thấy kể từ tháng 7 trở lại đây, cùng với tác động của Nghị định số 08/2023/NĐ-CP của Chính phủ thì việc đưa hệ thống tra cứu riêng lẻ này vào hoạt động, các hoạt động phát hành trên thị trường sơ cấp đã quay trở lại tích cực hơn.

Thống kê của chúng tôi trong 5 tháng, tính từ tháng 7 đến nay thì số lượng khoảng hơn 180 nghìn tỷ, tức là gấp 5 lần so với 6 tháng đầu năm. Điều này cũng thể hiện chính sách đã đi vào cuộc sống và thị trường có niềm tin trở lại.

Còn nói về Công điện 1177/CĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, như anh Phan Đức Hiếu đã nói, tôi đồng tình với quan điểm đây là Công điện vừa có tầm nghìn bao quát vừa có chính sách rất cụ thể để cơ quan, đơn vị cấp dưới như chúng tôi triển khai, cụ thể hoá thành các chương trình.

Chúng tôi tin rằng với sự chỉ đạo quyết liệt của Thủ tướng như vậy, Bộ Tài chính cũng sẽ có những chỉ đạo để Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cũng như Sở Giao dịch Chứng khoán và các Tổng Công ty có những giải pháp trong thời gian tới.

Thị trường trái phiếu đã "hạ cánh mềm" trong một năm rất khó khăn

TS. Nguyễn Sĩ Dũng: Rõ ràng phản ứng chính sách của Chính phủ điều hành đã đưa lại những kết quả bước đầu rất khả quan. Là một doanh nghiệp có liên quan đến lĩnh vực này, xin được hỏi bà Nguyễn Ngọc Anh, bà cảm nhận như thế nào và từ thực tế hoạt động của mình bà thấy tác động đó ảnh hưởng đến thị trường trái phiếu doanh nghiệp như thế nào?

Bà Nguyễn Ngọc Anh, Tổng Giám đốc Công ty Quản lý Quỹ SSI: Thực ra từ cuối năm 2022, toàn bộ các thành viên thị trường có chung một mối quan ngại là liệu rằng đến năm 2023 điều gì sẽ xảy ra tiếp theo. Đến thời điểm này, tôi cũng như tất cả các anh ở đây, chúng ta đều có thể nói rằng đã có "hạ cánh mềm" cho sự việc này.

Trước tiên, Bộ Tài chính đã quyết liệt đưa ra Nghị định 08 để có cơ sở pháp lý giúp các bên cùng đàm phán và gia hạn. Thứ hai là việc đưa vào vận hành thị trường trái phiếu riêng lẻ thứ cấp trong một thời gian thật sự nhanh chưa từng có tiền lệ cũng giúp hỗ trợ rất lớn cho việc xây dựng lại niềm tin của nhà đầu tư và thị trường.

Ở đây có hai việc đối với vận hành trái phiếu riêng lẻ tập trung. Thứ nhất là tính thanh khoản của thị trường rất quan trọng, thứ hai là tính minh bạch. Nếu như trước đây, các nhà đầu tư thứ cấp chỉ có thể thông qua hệ thống phân phối, bên môi giới bán hàng để tiếp cận thông tin và thông tin được truyền tải một cách không đầy đủ. 

Bây giờ thông qua thị trường trái phiếu tập trung, nhà đầu tư hoàn toàn có quyền và có khả năng tiếp cận được đầy đủ tất cả thông tin mà họ muốn tiếp cận. 

Như vậy sẽ giảm thiểu rủi ro là các hệ thống phân phối đưa ra những mời chào quá mức hay lời hứa đây là những sản phẩm không rủi ro. Tôi nghĩ rằng việc vận hành thị trường TPDN riêng lẻ này đóng một vai trò rất quan trọng đem lại tính minh bạch cho thị trường, đặc biệt đối với các nhà đầu tư cá nhân.

Thứ hai là tính thanh khoản của thị trường, nếu trước đây các nhà đầu tư không có một thị trường để giao dịch, mua đi bán lại thì hiện nay họ đã có một thị trường giao dịch điện tử để mua đi bán lại với những điều khoản, điều kiện và cam kết rất rõ ràng trong phụ lục 05, cũng làm cho các nhà đầu tư nâng cao hiểu biết và tăng tính trách nhiệm trong bất kỳ giao dịch nào. Điều đó đối với tất cả những bên tư vấn liên quan đến xây dựng thị trường, tạo lập thị trường cũng như vậy.

Tôi nghĩ rằng, thời điểm sắp kết thúc 2023 cũng là thời điểm tất cả chúng ta đều thấy rằng một năm rất khó khăn đã đi qua và thực sự đây là cơ hội, tiền đề để sang năm 2024 sẽ có những tăng trưởng vượt bậc trong thị trường này.

Nghị định 08 là quyết sách chưa từng có trong tiền lệ

TS. Nguyễn Sĩ Dũng: Cảm ơn bà Nguyễn Ngọc Anh với những phát biểu lạc quan. Thuật ngữ chị sử dụng tôi cho là rất chính xác, đó là "hạ cánh mềm", thành tựu rất lớn, có nền tảng để cất cánh. 

Thực chất thị trường có 3 lực lượng, mỗi lực lượng có vai trò của mình và đóng góp vào cuộc chơi của mình. 

Trước hết, Chính phủ, Nhà nước tạo sân chơi, tạo minh bạch, tạo chuyển đổi trách nhiệm, rồi các DN có năng lực về quản trị, phát hành trái phiếu DN thì bảo đảm khả năng trả. Đồng thời nhân vật số hóa là nhà đầu tư cũng phải là những nhà đầu tư hiểu biết. Xin được nghe ý kiến của ông Cấn Văn Lực.

Chuyên gia kinh tế Cấn Văn Lực: Tôi chỉ bổ sung thêm một ý, trong tất cả những nhóm chính sách vừa qua chúng ta vừa chia sẻ và thống nhất, chúng tôi thấy có 2 cái được rất lớn mà có lẽ sau này rút ra bài học kinh nghiệm.

Thứ nhất, với Nghị định 08, chúng tôi cho rằng đây là quyết sách chưa từng có trong tiền lệ, cho phép giãn, hoãn nợ trái phiếu và cho hoán đổi tiền hàng, tức là cho phép hoán đổi trái phiếu lấy sản phẩm là BĐS hoặc thứ khác, cái này chưa từng có. Đây là tháo gỡ rất quan trọng cho thị trường BĐS.

Thứ hai là là tính liên thông như anh Hiếu nêu. Tính liên thông giữa thị trường tài chính và BĐS, tức là song song với Nghị định 08 phải tháo gỡ cả kênh tín dụng, cả kênh thị trường BĐS. 

Với hai thị trường này Thủ tướng đã ban hành nhiều công điện, nhiều chỉ thị, nhiều quyết sách trong thời gian vừa qua. 

Tôi nghĩ là đảm bảo tính đồng bộ như anh Hiếu nêu, đặc biệt giữa tài chính và BĐS. Cái này cần phải rút kinh nghiệm rất quan trọng cho điều hành thời gian tới. 

Sự công khai, minh bạch thể hiện càng rõ nét

TS. Nguyễn Sĩ Dũng: Ông Nguyễn Anh Phong đánh giá như thế nào khi chúng ta đưa thị trường này vào vận hành và tác động, hiệu quả của nó đối với nền kinh tế cũng như thị trường tài chính của chúng ta hiện nay?

Ông Nguyễn Anh Phong: Như trên tôi đã trình bày, với những kết quả vừa qua, chúng tôi đánh giá thị trường chứng khoán có những tiêu chí rất quan trọng. Đó là tính công khai, minh bạch và tạo ra sự an tâm cho các nhà đầu tư khi giao dịch. 

Với thị trường thứ cấp vừa đi vào hoạt động thời gian qua, chúng tôi thấy rằng càng ngày sự công khai, minh bạch thể hiện càng rõ nét. 

Đối với thị trường giao dịch thứ cấp, khi đã thực hiện qua Sở Giao dịch chứng khoán cũng như thanh toán qua Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam, thì an toàn trong giao dịch và thanh toán của giao dịch đó được đảm bảo.

Ở đây tôi cũng lưu ý một điểm là việc an toàn này trong giao dịch thứ cấp đã được các cơ quan nhà nước đảm bảo. 

Tuy nhiên đối với các rủi ro tiềm ẩn, khi thực hiện từ phía sơ cấp, nghĩa là phía phát hành, thì nhà đầu tư vẫn cần phải cẩn trọng xem xét, đánh giá về năng lực của tổ chức phát hành cũng như năng lực về thanh toán gốc lãi. Cái này thì tổ chức phát hành phải chịu hoàn toàn trước các trái chủ khi tham gia vào giao dịch.

Trong thời gian tới, việc vận hành của thị trường thứ cấp sẽ góp phần vào phục hồi thị trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ của chúng ta. Qua đó thị trường riêng lẻ cũng như thị trường phát hành đại chúng đều có sự phục hồi để kênh huy động vốn qua thị trường trái phiếu thực sự là một trong những kênh dẫn vốn quan trọng trung và dài hạn cho các doanh nghiệp.

TS. Nguyễn Sĩ Dũng: Ở đây có những khái niệm có thể nói rõ hơn để cho công chúng dễ hiểu như: Phát hành riêng lẻ khác phát hành ra công chúng như thế nào, tại sao nó lại là một bước tiến, thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp khác nhau như thế nào? Tác động của những thị trường này vào nền kinh tế?

Chuyên gia kinh tế Cấn Văn Lực: Tôi xin trình bày thêm những vấn đề mà anh Dũng nêu ra cũng như những rào cản đối với thị trường TPDN hiện nay và kể cả sắp tới. 

Theo tôi, rào cản lớn nhất của chúng ta chính là hình thức phát hành. Hiện nay thống kê sơ bộ chúng tôi thấy rằng, 90% TPDN là phát hành riêng lẻ và chỉ có 10% phát hành ra công chúng. 

Phát hành riêng lẻ thì quy trình thủ tục đơn giản hơn rất nhiều, phát hành chỉ trong một nhóm các nhà đầu tư. 

Mà chỉ những nhà đầu tư chuyên nghiệp mới được mua những trái phiếu này, tức là phải có hiểu biết và phải theo những điều kiện mà Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đã đưa ra. Rõ ràng là chúng ta thấy cấu trúc này rất mất cân đối.

Trong quá trình phát triển, không thể tránh khỏi những vấp váp

TS. Nguyễn Sĩ Dũng: Thời gian qua có một số doanh nghiệp phát hành trái phiếu làm ăn phi pháp, thậm chí bị xử lý hình sự, làm ảnh hưởng nghiêm trọng tới niềm tin của nhà đầu tư với thị trường và các doanh nghiệp phát hành trái phiếu làm ăn chân chính. Quan điểm của ông, bà về vấn đề này như thế nào? Căn nguyên dẫn đến các vụ việc không đáng có này là gì, thưa ông Phan Đức Hiếu?

Ông Phan Đức Hiếu: Nhìn từ góc độ người tham mưu và làm chính sách, tôi thấy rằng, các trường hợp vi phạm pháp luật trong phát hành trái phiếu thời gian qua là điều rất đáng tiếc, có ảnh hưởng, thậm chí có những giai đoạn ảnh hưởng rất lớn tới niềm tin thị trường, đến việc phát hành, thanh khoản. Như vậy, ảnh hưởng tới cả hoạt động sản xuất kinh doanh và nền kinh tế. 

Vi phạm thì phải xử lý nghiêm và theo tôi là xử lý nhanh, kịp thời, đấy là quan trọng nhất. Nhưng nhìn ở chiều tích cực, tôi thấy rằng, chính một số trường hợp vi phạm như vừa qua cộng với một số hạn chế, tạm gọi là những đặc điểm riêng, cho chúng ta rất nhiều bài học quý giá, cả cho người làm chính sách và cả người đầu tư mua trái phiếu.

Đối với người làm chính sách, từ những vi phạm vừa qua, có mấy điểm có thể rút ra. Thứ nhất, về vi phạm pháp luật, đầu tiên chúng ta phải hiểu nguyên nhân trước hết là do thực thi pháp luật. 

Nếu do khâu thực thi thì chúng ta phải tập trung nhiều hơn vào cải thiện việc thực thi, giám sát chính sách, chứ không phải sửa đổi chính sách. Những chỉ đạo vừa qua theo tôi là rất hợp lý, như chúng ta đã bàn: Tăng cường giám sát, kịp thời đưa ra các kênh, minh bạch hóa xây dựng thị trường giao dịch trái phiếu. Đây là điều rất tốt.

Thứ hai, trong thời gian tới, từ những sự kiện vừa qua, nhu cầu hoàn thiện pháp luật có thể có, ví dụ như có thể chúng ta cần rõ ràng hơn về quyền, trách nhiệm của nhà đầu tư, của người phát hành trong trường hợp phát hành trái phiếu bị vi phạm. 

Như vậy, nhà đầu tư biết khi xảy ra trường hợp này, họ có quyền và lợi ích gì và khi không thanh khoản được trái phiếu do rủi ro của thị trường thì quyền và lợi ích của nhà đầu tư như thế nào. Nhờ đó, nhà đầu tư có thêm kênh để quyết định.

Sau câu chuyện này, không phải chỉ thị trường trái phiếu mà khung pháp luật và thể chế sắp tới nâng cao chất lượng về hoạt động của doanh nghiệp nói chung, theo tôi là rất quan trọng. 

Rất nhiều thứ phải làm, như chất lượng thông tin, chất lượng báo cáo, vấn đề quản trị doanh nghiệp, nếu DN nào thúc đẩy quản trị tốt sẽ hạn chế được sự vi phạm pháp luật. Như vậy, nhu cầu ở đây là một khung thể chế rộng hơn, bao trùm hơn để nâng cao chất lượng của DN hoạt động.

Thứ ba, rõ ràng bản thân nhà đầu tư cần tự rút ra bài học, thậm chí phải ra quyết định đầu tư nâng cao tính chuyên nghiệp, chuyên môn của mình.

Như vậy, trong những sự cố vừa qua, có những mặt hạn chế, có những tác động không mong muốn nhưng cũng nhiều thứ chúng ta rút ra được bài học và hiện nay, rất nhiều bài học chúng ta đã rút ra, đã làm và nhiều chính sách đã đi vào cuộc sống, góp phần thúc đẩy hoạt động thị trường trái phiếu như đã thảo luận.

Bà Nguyễn Ngọc Anh: Tôi nghĩ rằng, với thị trường trái phiếu hay bất kỳ thị trường nào, đều phải trải qua giai đoạn phát triển và những vấp váp để chỉnh sửa lại những quy định, chính sách và chuẩn chỉnh hóa quá trình phát triển của mình. 

Thực ra đây cũng là những cú vấp mang tính chất tương đối tất yếu. Nhìn sang lịch sử các nước xung quanh trước khi họ đi đến một thị trường trái phiếu phát triển tương đối hoàn hảo như hiện nay và thậm chí là đến thời điểm hiện nay, họ cũng vẫn có vấn đề và tiếp tục hoàn thiện lại thể chế.

Nếu nhìn ở khía cạnh trái phiếu là sản phẩm đi vay và cho vay, nếu ngân hàng có tỉ lệ nợ xấu nhất định, thì về nguyên tắc thị trường trái phiếu cũng vận động theo nguyên tắc chung như vậy, chỉ có với khía cạnh nhà đầu tư là những người thực hiện mua trái phiếu cần kiến thức đầy đủ và được tiếp cận nguồn thông tin đầy đủ trên cơ sở khuôn khổ pháp lý hoàn chỉnh. Tôi nghĩ đó là việc rất quan trọng.

Trong thời gian vừa qua, có một số DN làm ăn phi pháp, bị xử lý hình sự, ảnh hưởng tới niềm tin của nhà đầu tư đối với thị trường trái phiếu. Cũng phải nhìn nhận với những DN này, vi phạm về trái phiếu là một phần các vi phạm của họ trong nhiều lĩnh vực khác nhau. 

Chúng ta phải xác định đây là số ít nếu so với toàn bộ quy mô thị trường và việc xử lý cho tới thời điểm này là quyết tâm rất lớn của Đảng và Nhà nước, xử lý đến cùng tất cả các trường hợp vi phạm. Và những trường hợp vi phạm này chủ yếu rơi vào tổ chức phát hành cố tình dựa thực hiện các hoạt động phát hành không đúng mục đích, không đúng đối tượng phát hành. 

Bên cạnh đó, một số tổ chức tài chính trung gian có thể vô tình hoặc cố tình cũng có những sai phạm nhất định trong quá trình làm hồ sơ và phân phối trái phiếu đến tay những người chưa đủ tiêu chuẩn mua trái phiếu. Tất cả những cái này là cơ sở, nền tảng để các bên cùng ngồi lại và chuẩn hóa lại khuôn khổ pháp lý. 

Tôi cho rằng, cái sai này là một cú va vấp có thể xảy ra ở tất cả các thị trường trong quá trình phát triển của mình. Sau cú va vấp này, chúng ta đã rút ra kinh nghiệm và tránh được tối đa va vấp ở quy mô lớn hơn.

Cần thiết xử lý vi phạm để thị trường trái phiếu phát triển minh bạch, hiệu quả

TS. Nguyễn Sĩ Dũng: Vừa qua, có nhiều vụ án lớn liên quan tới hành vi gian dối trong việc phát hành, mua bán trái phiếu để lừa đảo, chiếm đoạt tài sản của người dân đã được phanh phui, nhiều vụ chuẩn bị được đưa ra xét xử. Như vụ Vạn Thịnh Phát, FLC... Quý vị có đánh giá như thế nào về điều này?

Ông Nguyễn Hoàng Dương: Việc xử lý các vi phạm trên thị trường tài chính nói chung và việc phát hành TPDN nói riêng là cần thiết. Nếu không xử lý như vậy hay có vụ việc vừa qua, chúng ta sẽ còn lâu mới có thể có thị trường phát triển minh bạch và hiệu quả.

Tôi nghĩ là tác động vụ việc này trong ngắn hạn chắc có, ta thấy thị trường suy yếu không có đợt phát hành nào quý I/2023. Sau đó, Chính phủ tháo gỡ, DN quay trở lại nhưng về dài hạn sẽ củng cố tính minh bạch của thị trường. Đó là điều quan trọng, là nền tảng để phát triển thị trường này thời gian tới.

Bản thân các DN vi phạm sau các vụ việc này cần rút kinh nghiệm và phải biết là Nhà nước rất kiên quyết, bất kể là doanh nghiệp nhỏ to, quan trọng, hay lớn bé. Một khía cạnh nữa là qua đây, nhà đầu tư tích lũy được nhiều kiến thức cho mình.

Thực tế, pháp lý rất rõ ràng, phát hành TPDN riêng lẻ chỉ cho các nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp. Nghĩa là sản phẩm thị trường tài chính rủi ro hơn không phải như phát hành ra công chúng, do đó pháp luật có giới hạn lại. 

Vừa rồi chúng tôi đã truyền thông, cảnh báo nhiều đến nhà đầu tư, từ những kiến thức cơ bản, đối tượng mua TPDN riêng lẻ là ai, khi mua căn cứ vào cái gì để mua, nếu DN xảy ra rủi ro xử lý như thế nào...

Rủi ro trái phiếu không phải chỉ liên quan đến vi phạm của DN, vì có thể DN hôm nay làm ăn tốt, thị trường BĐS tốt họ sẵn sàng huy động nhiều, trả nợ đúng hạn, nhưng khi thị trường ngành nghề kinh doanh của DN đó có vấn đề, hay kinh tế vĩ mô xấu đi thì DN bị ảnh hưởng, DN tốt có thể không trả được nợ trái phiếu. 

Việc phân tích rủi ro của DN từ phía nhà đầu tư rất cần thiết. Thời gian tới, cơ quan quản lý sẽ tiếp tục đào tạo, tuyên truyền để công chúng và nhà đầu tư hiểu hơn, giúp thị tường phát triển lành mạnh, cả cung và cầu.

Bà Nguyễn Thị Ngọc Anh: Nhà nước ta vừa qua đã làm quyết liệt và nhanh chóng xử lý sai phạm về trái phiếu. Quay lại vấn đề, các nhà đầu tư bị thiệt hại là nạn nhân nhưng đâu đó chính họ tự đẩy mình thành nạn nhân như vậy.

Do đó, chúng ta cần khuôn khổ pháp lý mới, để nâng cao hiểu biết, nâng cao yêu cầu, quy định trở thành nhà đầu tư chuyên nghiệp. Cần có sự tham gia nhiều hơn của các tổ chức tài chính mua trái phiếu thay vì quá tập trung vào đầu tư cá nhân như hiện nay.

TS. Nguyễn Sĩ Dũng: Thông điệp vừa qua là pháp luật không có vùng cấm, vi phạm thì phải xử lý. Thông điệp nữa là việc xử lý như chữa bệnh, nhiều khi đau nhưng vẫn phải làm để bảo vệ nền kinh tế khỏe mạnh hơn, giúp về lâu dài nền kinh tế phát triển tốt hơn. Các nền tảng khắc phục khó khăn, tạo lập khuôn khổ mới dần xây dựng theo hướng tích cực.

5 rào cản cần khắc phục để phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp

TS. Nguyễn Sĩ Dũng: Xin được hỏi ông Cấn Văn Lực, những rào cản nào cần được khắc phục để phát triển hơn nữa thị trường TPDN?

Chuyên gia Cấn Văn Lực: Lúc nãy tôi đã nêu 5 rào cản chính, có lẽ tôi xin tập trung luôn vào nhóm giải pháp xoay quanh những rào cản chính đó để trả lời câu hỏi của TS. Nguyễn Sĩ Dũng.

Nhóm giải pháp thứ nhất có lẽ là rút ra các bài học kinh nghiệm sâu sắc cho cả các cơ quan chức năng, các bên tham gia thị trường và nhà đầu tư. Bởi vì chúng ta phải rút ra bài học kinh nghiệm để sau này trưởng thành và lớn lên.

Cần tiếp tục quan tâm hoàn thiện thể chế, chính sách. Ví dụ hiện nay Nghị định số 08/2023/NĐ-CP của Chính phủ chuẩn bị hết hiệu lực và sắp tới chúng ta sẽ quay trở lại áp dụng Nghị định số 65/2022/NĐ-CP của Chính phủ; trong đó có 3 điều kiện, điều khoản mà hiện Nghị định số 08/2023/NĐ-CP đã cho phép là giãn, hoãn. Sắp tới quay trở lại áp dụng Nghị định số 65/2022/NĐ-CP, chúng ta tiếp tục áp dụng như thế nào?

Cá nhân tôi cho rằng chúng ta quay trở lại Nghị định số 65/2022/NĐ-CP nhưng có lộ trình, có cân đối để tiếp tục kiến tạo cho thị trường phát triển. Ví dụ Nghị định 08/2023/NĐ-CP sửa đổi 3 điều kiện, trong đó thời gian chào bán là không có vấn đề gì, vẫn 60 ngày; nhưng quan trọng là nhà đầu tư chuyên nghiệp thì cân nhắc thời gian tới nên như thế nào.

Nếu chúng ta muốn thị trường lành mạnh, đúng đối tượng là người mua có kiến thức, có kinh nghiệm, có hiểu biết thì sẽ áp dụng tiếp điều kiện, điều khoản của nhà đầu tư chuyên nghiệp theo Nghị định số 65/2022/NĐ-CP. 

Nhưng riêng về chỗ này, tôi nghĩ xếp hạng tín nhiệm cho doanh nghiệp với đơn vị phát hành nên có lộ trình phù hợp hơn. Hiện nay, mới có 3 tổ chức phát hành; thứ hai là văn hoá, thói quen của những bên phát hành mua dịch vụ xếp hạng tín nhiệm rõ ràng chưa hình thành ngay được. 

Tôi nghĩ nên cân nhắc lộ trình thích hợp hơn ở chỗ xếp hạng tín nhiệm và đặc biệt phải phân nhóm ra, nhóm nào cần xếp hạng tín nhiệm, nhóm nào không cần xếp hạng tín nhiệm. Ví dụ, ngân hàng thương mại không cần xếp hạng tín nhiệm vì họ phát hành mục đích rất rõ là để tăng vốn cấp hai, thứ hai là họ được quản lý chặt chẽ các hệ số an toàn bởi Nhà nước.

Giải pháp thứ hai rất quan trọng là đa dạng hoá sản phẩm trên thị trường TPDN. Hiện nay cơ bản chỉ có mỗi TPDN, còn trái phiếu xanh, trái phiếu công trình, trái phiếu bền vững, trái phiếu xã hội thì sao? 

Tôi rất muốn chúng ta nhân cơ hội này thúc đẩy những sản phẩm mới trên thị trường trái phiếu. Ví dụ BIDV vừa qua phát hành rất thành công trái phiếu xanh, thu hút sự quan tâm của nhà đầu tư.

Giải pháp thứ ba là đa dạng hoá cơ sở nhà đầu tư, nhất là nhà đầu tư tổ chức, nhà đầu tư chuyên nghiệp. Nhà đầu tư tổ chức rõ ràng chưa có nhiều. Rất mong chúng ta thúc đẩy để có nhiều nhà đầu tư tổ chức hơn, đặc biệt là quỹ đầu tư. Quỹ đầu tư vô cùng quan trọng. Quỹ đầu tư, quỹ hưu trí… là cách chúng ta thu hút đầu tư của xã hội, của nhà đầu tư.

Giải pháp thứ tư là chúng ta nâng cấp hạ tầng công nghệ thông tin và dữ liệu. Tôi cho rằng cái này là hồn cốt vô cùng quan trọng để chúng ta phát triển thị trường này. Đặc biệt, cái nữa là đơn giản hoá quy trình thủ tục phát hành ra công chúng. 

Hiện nay rõ ràng là còn phức tạp, thời gian phê duyệt hơi lâu nên nhà phát hành còn ngại khi xin làm hồ sơ để phát hành ra công chúng. Tôi rất mong chỗ này chúng ta phải kích lên.

Cuối cùng, giải pháp về tăng cường thanh tra, kiểm tra, giám sát, đặc biệt năng lực, công cụ cho đội ngũ này. Thời gian vừa qua, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước rất cố gắng. Rõ ràng đội ngũ, năng lực vẫn còn hạn chế nhất định nên chúng ta cần củng cố thêm khâu này thời gian tới.

TS. Nguyễn Sĩ Dũng: Cả 5 lĩnh vực mình cần hoàn thiện rất là rõ. Tôi thấy ông Phan Đức Hiếu rất là tâm đắc, ông có thể chia sẻ thêm gì không?

Ông Phan Đức Hiếu: Có nhiều điểm tôi rất trùng với anh Lực. Ở đây tôi chia sẻ về chuyên môn thôi. Tôi cho rằng cần rà soát ngay từ bây giờ Nghị định 08, cái gì sẽ tiếp tục áp dụng và cái gì sẽ không áp dụng để quay lại áp dụng Nghị định 65. 

Việc này hết sức cần thiết và phải làm khẩn trương. Công việc thì như vậy, nhưng phải có nguyên tắc nữa. Đó là vẫn phải tạo thuận lợi cho thị trường phát triển trong năm 2024, đấy là điều thứ nhất.

Riêng đối với tiêu chuẩn, gọi là tiêu chuẩn đối với nhà đầu tư chuyên nghiệp, hoạt động trái phiếu chuyên nghiệp, cá nhân tôi cũng nghĩ nên cân nhắc thêm là chúng ta có thể phân loại trái phiếu sắp tới đây sẽ phát hành mới với chuẩn mới của nhà đầu tư theo Nghị định 65 chẳng hạn. 

Với những trái phiếu đã phát hành dựa trên chuẩn cũ của Nghị định 153, bây giờ nếu chúng ta lại áp chuẩn mới vào cho những trái phiếu đã phát hành thì có thể đâu đó, không nhiều nhưng ít nhiều về mặt lý thuyết, sẽ có ảnh hưởng đến việc thanh khoản của những trái phiếu đã phát hành trước đây. 

Đây cũng là điều nên cân nhắc. Chúng ta xem xét Nghị định 08 trong bối cảnh phù hợp với thực tế Việt Nam, đồng thời cũng phải tính đến tương lai tăng trưởng sắp tới của thị trường trái phiếu, gọi là bền vững, xanh, minh bạch, an toàn.

Tăng cường kiểm tra, giám sát bảo đảm tính minh bạch của thị trường

TS. Nguyễn Sĩ Dũng: Tôi thấy ông Phan Đức Hiếu nhấn mạnh vấn đề phát triển sắp tới, chuyển giao hoặc sự kết nối giữa Nghị định 08 trở lại với Nghị định 65 như thế nào. Quá trình đấy có lẽ là phải thiết kế công phu hơn để thúc đẩy. Nhưng ông Cấn Văn Lực cũng nhấn mạnh đến vai trò kiểm tra, thanh tra, giám sát. Quả thực đây là một phần quan trọng của thị trường. Xin được nghe ý kiến của ông Dương!

Ông Nguyễn Hoàng Dương: Xuất phát từ những vi phạm của các doanh nghiệp phát hành trái phiếu, thời gian qua, các cơ quan chức năng đã xử lý rất mạnh mẽ. Chúng tôi cho rằng đây là việc làm hết sức cần thiết. 

Về phía Bộ Tài chính, Bộ trưởng Bộ Tài chính đã căn cứ các chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ có các chỉ thị quyết liệt chỉ đạo các cơ quan có liên quan của Bộ tăng cường quản lý giám sát. 

Ví dụ như Ủy ban Chứng khoán Nhà nước thời gian vừa qua rất nỗ lực kiểm tra, giám sát các tổ chức trung gian tài chính, các tổ chức tư vấn phát hành là công ty chứng khoán, để đảm bảo họ đưa ra những lời khuyên và tư vấn đúng đắn cho các doanh nghiệp phát hành trái phiếu. 

Tiếp đó là triển khai kiểm tra trực tiếp một số doanh nghiệp có lượng phát hành lớn và doanh nghiệp bất động sản. Cùng với đó là một số tổ chức khác có liên quan, ví dụ như các tổ chức kiểm toán, các tổ chức định giá cũng là những đối tượng mà thời gian vừa qua, Bộ trưởng Bộ Tài chính đã chỉ đạo sát sao việc kiểm tra, giám sát hoạt động. Những hoạt động này đã góp phần làm minh bạch thị trường.

Đối với thị trường giao dịch thứ cấp, để tăng tính thanh khoản, bên cạnh những lợi ích mà chúng ta đã đánh giá, tôi cho rằng những thông tin về giao dịch trên thị trường thứ cấp thông qua hệ thống này cũng có tác dụng rất lớn với cơ quan quản lý nhà nước để giám sát quá trình giao dịch, trao đổi. 

Cụ thể là thông qua hệ thống này, tất cả các giao dịch đều được lưu lại trên hệ thống. Và chúng ta có thể hoàn toàn xác định được doanh nghiệp đó phát hành cho nhà đầu tư mua có đúng đối tượng hay không vì dấu vết của các nhà đầu tư vẫn lưu trên hệ thống. 

Đồng thời cũng có lợi ích là thông qua hệ thống giao dịch thứ cấp, chúng ta có thể tăng cường công tác quản lý, giám sát doanh nghiệp phát hành và các đối tượng người mua theo đúng quy định của pháp luật. Đối tượng người mua cũng là một trong những nguyên nhân gây ra những bất ổn trên thị trường trong thời gian vừa qua.

Tóm lại, chúng tôi vẫn phải tăng cường công tác kiểm tra, giám sát những đối tượng tham gia vào thị trường TPDN để duy trì, và tăng tính minh bạch của thị trường trong thời gian tới.

Còn rất nhiều dư địa để thị trường trái phiếu phát triển

TS. Nguyễn Sĩ Dũng: Việc sử dụng thông tin của thị trường thứ cấp để không chỉ giám sát mà còn phục vụ phản ứng chính sách kinh tế vĩ mô có lẽ là một hướng rất quan trọng. Chúng ta đang sống ở thời đại cuộc cách mạng trí tuệ nhân tạo AI, ứng dụng vào để giám sát cũng rất quan trọng. 

Thị trường TPDN của Việt Nam theo một số nghiên cứu chỉ bằng 1% thị trường TPDN Trung Quốc, bằng 3% của Hàn Quốc, 5% của Thái Lan, rất nhỏ bé. 

Xin hỏi ông Cấn Văn Lực, ông đánh giá như thế nào về thị trường trái phiếu của Việt Nam trong mối tương quan với thị trường vốn, tài chính ở các nước trong khu vực? Chúng ta phải làm gì, làm như thế nào để thúc đẩy thị trường này?

Chuyên gia Cấn Văn Lực: Có 3 điểm khác biệt cần lưu ý. Chúng ta còn non trẻ, bắt đầu chính thức 10 năm trở lại đây, nhộn nhịp chủ yếu từ 2016, 2017 đến bây giờ.

Thứ hai, quy mô còn nhỏ như TS. Nguyễn Sĩ Dũng đã nêu. Chúng tôi tính quy mô thị trường TPDN tương đương 11% GDP. So với Trung Quốc khoảng 36%, Hàn Quốc khoảng 89%, Singapore 26% và Thái Lan 27%. Rõ ràng chúng ta nhỏ bé hơn bất kỳ nước nào trong khu vực.

Thứ ba chính là tính đặc thù đặc biệt của chúng ta rất khác so với khu vực về cơ sở nhà đầu tư, về hình thức phát hành giữa riêng lẻ với công chúng. Chính vì thế, tôi nghĩ là chúng ta không nên quá lo lắng, bởi vì còn rất nhiều dư địa để định hướng phát triển an toàn, lành mạnh hơn thời gian tới. 

Tôi lấy ví dụ, hiện nay vai trò của thị trường trái phiếu nếu như so tổng thể với thị trường tài chính của chúng ta, thì quy mô dư nợ trái phiếu so với tài chính chiếm khoảng 13%. Trong khi đó ở Thái Lan là khoảng 27%, Philippines là 22%, Trung Quốc khoảng 25%. Rõ ràng chúng ta còn dư địa có lẽ là tăng gấp đôi quy mô của thị trường này. 

Ví dụ tôi biết Chiến lược tài chính của Bộ Tài chính có yêu cầu phát triển thị trường trái phiếu nói chung, bao gồm cả trái phiếu Chính phủ và TPDN sẽ phải tương đương 47% GDP đến 2025. Tôi rất mong chúng ta sẽ phát triển theo hướng đó, nhưng quan trọng hơn chính là chất lượng TPDN của chúng ta. 

Tôi xin lưu ý thêm là tổ chức phát hành phải nâng cao chất lượng của mình, theo đó quản trị doanh nghiệp phải nâng tầm lên, hướng vào tính công khai, minh bạch và tính chuyên nghiệp của thị trường.

Phải hành động đồng bộ, thống nhất, toàn diện

TS. Nguyễn Sĩ Dũng: Chúng ta cần làm những gì, có phản ứng chính sách gì, thậm chí là pháp luật cần khuôn khổ gì để bảo đảm an toàn, thúc đẩy sự phát triển bền vững của thị trường, thưa ông Phan Đức Hiếu?

Ông Phan Đức Hiếu: Tôi cho rằng, cần hành động của tất cả các bên, đây không phải nhiệm vụ riêng của cơ quan Nhà nước, của Bộ Tài chính hay các thị trường chứng khoán, trái phiếu của chúng ta. Nên đầu tiên, chúng ta phải hành động đồng bộ, thống nhất, toàn diện, đấy là về mặt thể chế.

Thứ hai, chúng ta không thể thiếu hành động của tổ chức phát hành và đơn vị trung gian, vì lợi ích của chính các tổ chức phát hành. Một số vi phạm vừa qua cũng là cơ hội để các tổ chức phát hành có uy tín, chất lượng có thể vươn lên, bứt phá hoặc tạo ra niềm tin riêng của mình.

Thứ ba là không thể thiếu sự tham gia, hành động của chính những trái chủ.

Về mặt thể chế, tôi không có kiến nghị gì thêm vì chúng ta đã thảo luận nhiều. Tôi lấy ví dụ như trong Công điện 1177, Thủ tướng đã giao rất nhiều nhiệm vụ cụ thể, như vấn đề về nguồn vốn có 8 nhóm nhiệm vụ cho NHNN. 

Anh Lực đã nói về mặt rộng hơn cải cách thể chế trực diện nếu như phải sửa đổi, hoặc rà soát các quy định liên quan tới trái phiếu trực tiếp thì như thế nào. 

Hay như tôi vừa nói, chú trọng hơn nữa tới các quy định về khơi thông hoạt động sản xuất kinh doanh, có hoạt động thì mới có thanh khoản, có tín hiệu tích cực. Tôi nhấn mạnh ở đây 2 thứ liên quan tới vai trò của tổ chức phát hành và nhà đầu tư rất quan trọng, mặc dù có thể chính những đơn vị này đã nhận thức ra rồi thì tốt, nếu chưa thì tôi xin chia sẻ.

Đầu tiên phải thúc đẩy tinh thần vượt lên trên sự tuân thủ của chính các tổ chức phát hành và của các nhà đầu tư. 

Tại sao tôi nói trong bối cảnh này, tinh thần vượt lên trên sự tuân thủ của luật pháp rất quan trọng? Chúng ta biết, luật pháp chỉ nên dừng lại ở những quy chuẩn tối thiểu, vì nếu tăng quy chuẩn, tăng điều kiện thì kèm theo đó có thể vô hình trung tạo ra rào cản không cân xứng cho những tổ chức phát hành và các nhà đầu tư khác nhau với kế hoạch sản xuất kinh doanh khác nhau. 

Tôi mong muốn đầu tiên là thúc đẩy tinh thần vượt lên sự tuân thủ, có nghĩa nếu như không yêu cầu nhưng vì lợi ích của mình, mình có thể làm tốt hơn luật yêu cầu.

Tôi muốn nói lại là ta cần sự hành động của tất cả các bên liên quan tới thị trường này và hành động vì lợi ích của chính chúng ta. Đây cũng là cơ hội để bứt phá và sàng lọc.

Ông Nguyễn Anh Phong: Ngoài nhà đầu tư, các tổ chức phát hành, thì thành phần quan trọng của thị trường là các tổ chức trung gian trên thị trường. Lực lượng chuyên nghiệp là các tổ chức trung gian từ khâu tư vấn phát hành, khâu lưu ký... 

Các tổ chức này nên phát huy, vượt lên trên cả tuân thủ. Đây là các đối tượng chuyên nghiệp, có kiến thức, phải có đạo đức nghề nghiệp khi tư vấn, phục vụ các nhà đầu tư, các tổ chức trung gian.

Bà Nguyễn Ngọc Anh: Tôi xin phép chia trái phiếu ra làm hai loại: Loại thứ nhất là trái phiếu phát hành sơ cấp và thứ cấp, nhưng chúng ta giới hạn trong người mua là các tổ chức. Tôi xin đề xuất là chúng ta nên cân nhắc một cơ chế thông thoáng hơn trong điều kiện phát hành, mục đích sử dụng vốn và kiểm soát sau phát hành.

Trong khủng hoảng hay là trong năm 2023, có câu hỏi được đưa ra là tại sao doanh nghiệp lỗ vẫn được phát hành, tại sao doanh nghiệp không có tài sản đảm bảo vẫn phải phát hành.

Tuy nhiên, nếu chúng ta đặt ra quan ngại như vậy thì một lượng lớn doanh nghiệp gọi là startup công nghệ hoặc doanh nghiệp bán lẻ ở Việt Nam rất khó tiếp cận thị trường vốn. Những ngành nghề này chúng tôi hoặc ít nhất nhà đầu tư nước ngoài họ đánh giá là những ngành mang tính tiềm năng và phát triển trong dài hạn. 

Những tổ chức nước ngoài hoặc các tổ chức trong nước có đầy đủ hiểu biết và đã đánh giá họ có khả năng chấp nhận rủi ro thì hãy để cho họ có cơ hội tham gia và hỗ trợ doanh nghiệp trong giai đoạn rất quan trọng này. Như vậy hệ thống doanh nghiệp công nghệ và startup ở Việt Nam mới có cơ hội phát triển nhanh được. 

Tất cả chúng ta đều biết việc tiếp cận vốn ngân hàng của doanh nghiệp trong giai đoạn này và với loại hình doanh nghiệp này không dễ. Thế thì chúng ta phải có kênh nào đó cho họ. Nên chăng chúng ta xây dựng kênh chuyên cho tổ chức để có điều kiện thông thoáng hơn, hỗ trợ cho giới doanh nghiệp non trẻ ở Việt Nam.

Loại hình trái phiếu thứ hai là có thể bán cho cá nhân về sơ cấp và thứ cấp. Tôi cũng hoàn toàn đồng ý rằng chúng ta phải làm rất chặt chẽ việc này. Tuy nhiên, có một số quan điểm chúng ta cần xác định, không một ai ở trên thị trường này có để đảm bảo những trái phiếu đưa ra thị trường là không có rủi ro mất thanh toán.

Khi Ủy ban Chứng khoán Nhà nước phê duyệt một đợt phát hành ra công chúng, chúng ta phải xác định không có nghĩa Ủy ban Chứng khoán Nhà nước bảo lãnh hay đảm bảo cho nghĩa vụ thanh toán của doanh nghiệp. 

Hay khi một công ty xếp hạng đưa ra một định mức tín nhiệm trên thị trường tốt cũng không có nghĩa họ có thể đảm bảo 3 năm sau, doanh nghiệp đó 100% thanh toán nợ đúng hạn. 

Chúng ta phải rất rõ ràng việc này. Ngay cả các tổ chức tài chính trung gian khi thực hiện đầy đủ nghĩa vụ và trách nhiệm, thậm chí vượt trên tất cả các yêu cầu của Luật cũng không có nghĩa đảm bảo được 100% không có rủi ro mất thanh toán.

Thực ra việc này đối với nhà đầu tư cần phải rất rõ ràng, đặc biệt là nhà đầu tư cá nhân. Đối với nhà đầu tư tổ chức thì không có nhiều quan ngại này bởi tất cả các tổ chức đều rất chuyên nghiệp trong đánh giá. 

Riêng với nhà đầu tư cá nhân, cần phải truyền tải thông điệp rất rõ ràng là có rủi ro chứ không phải không có rủi ro, và họ phải đánh giá rất kỹ lưỡng trước khi thực hiện bất kỳ giao dịch mua bán nào.

Vấn đề thứ hai là để xây dựng hệ thống tổ chức chuyên nghiệp trong mua bán trái phiếu, như anh Cấn Văn Lực và anh Phan Đức Hiếu đã nói, việc tham gia vào các quỹ đầu tư rất quan trọng. Hiện nay, cơ chế quỹ đầu tư nội tham gia ở thị trường hiện nay tương đối hạn chế.

Chúng tôi xin đưa ra ít nhất hai đề xuất: Đề xuất thứ nhất là nhà đầu tư cá nhân được phép ủy thác cho công ty quản lý quỹ để đầu tư trái phiếu riêng lẻ và không cần là nhà đầu tư chuyên nghiệp. 

Đề xuất thứ hai là các quỹ đầu tư trái phiếu trên thị trường hiện nay, theo quy định được khoảng 10% tham gia vào trái phiếu riêng lẻ thì bây giờ có thể nâng lên 30% hoặc 40%. Khi đó chúng ta mới xây dựng được hệ thống nhà đầu tư chuẩn chỉnh và chuyên nghiệp trên thị trường.

Vấn đề thứ ba là cần đơn giản hoá thủ tục hành chính, thực hiện thủ tục đăng ký giao dịch nhanh chóng cho các nhà đầu tư sau khi họ đã thực hiện phát hành xong. 

Mặt khác chúng ta có thể cân nhắc xây dựng cơ sở dữ liệu về trái phiếu riêng lẻ và nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp mang tính chất toàn thị trường. Như vậy, toàn bộ thủ tục hành chính về hồ sơ, giấy tờ của chúng ta sẽ được giảm thiểu.

Hiện nay thực sự Phụ lục 05 trong quá trình triển khai tương đối phức tạp và chưa phù hợp với tính chất của giao dịch điện tử. Có lẽ các bên có thể ngồi lại để xem cách đơn giản hoá Phụ lục 05 như thế nào cho phù hợp với tình hình giao dịch điện tử của trái phiếu riêng lẻ.

Tiếp theo, có thể đưa ra một số ưu đãi về phí lưu ký và phí của trung tâm lưu ký thu trong từng giao dịch trái phiếu. Bản chất của giao dịch trái phiếu là giao dịch lớn, không như giao dịch cổ phiếu, nên chúng ta có thể hỗ trợ thị trường trái phiếu bằng cách đặt ra phí trần cho giao dịch để ủng hộ tất cả giao dịch lớn của trái phiếu. Tôi có một số góp ý cơ bản như vậy trong quá trình xây dựng thị trường. 

TS. Nguyễn Sĩ Dũng: Cuối cùng tôi muốn được nghe ý kiến của ông Nguyễn Hoàng Dương cũng như cơ quan quản lý?

Ông Nguyễn Hoàng Dương: Như đánh giá của chúng ta, qua theo dõi của chúng tôi thời gian vừa qua, rất mừng vì ở một chừng mực nào đấy chúng ta đang đạt được mục tiêu kép theo chỉ đạo của Thủ tướng. Tại sao lại gọi là "mục tiêu kép"? Bởi chúng ta giải quyết được 2 thứ.

Một là khi thị trường khó khăn, đóng băng thì chúng ta phá được và nó bắt đầu dần dần quay trở lại. Thứ hai, chúng ta đang phát triển thị trường theo chiều sâu, tăng tính minh bạch, công bố thông tin của thị trường và xử lý vi phạm của các tổ chức tham gia thị trường. Vậy là mục tiêu kép của chúng ta về cơ bản đang đi theo hướng này, rất là đúng.

Về các giải pháp, qua nghe ý kiến của các anh ở đây, chúng tôi thấy rằng, đối với Nghị định 08, chính sách về giãn, hoãn, đàm phán với nhà đầu tư là một trong những chính sách rất tốt. 

Nghị định 08 có hết hạn thì chính sách đó vẫn thực hiện vì Nghị định 08 có 2 phần. Một phần là chính sách giãn, hoãn; một phần là các chính sách hoãn của các quy định như anh Hiếu vừa nói. Phần đầu tiên là quy định về giãn, hoãn sẽ vẫn tiếp tục được triển khai khi các điều khoản kia hết hiệu lực. 

Còn với 3 nội dung hoãn thì về cơ bản, ý kiến của các anh rất tương đồng với cả ý kiến hôm vừa rồi Bộ Tài chính tổ chức một hội nghị với các hiệp hội liên quan và các bộ, ngành, bao gồm Hiệp hội Bất động sản, thị trường tài chính, thị trường trái phiếu và Hiệp hội Bất động sản TPHCM. Về cơ bản, các đại biểu đồng thuận với định hướng của Bộ Tài chính.

Về tiêu chuẩn của nhà đầu tư theo Nghị định 65 hay theo Nghị định 08 là hoãn một thời gian, thì Nghị định 65 không khác Nghị định 08 về mặt tiêu chuẩn nhà đầu tư. Tiêu chuẩn nhà đầu tư vẫn phải đáp ứng như vậy. 

Chỉ có điều, lúc chúng ta ban hành Nghị định 65 thì nhà đầu tư chưa có đủ 6 tháng để tích lũy, chứng minh là nhà đầu tư chuyên nghiệp. Đến thời điểm hiện nay thì mục tiêu hoãn để cho người ta có đủ thời gian tích lũy 6 tháng đã đạt được. 

Ngoài ra, còn 2 cách thức xác định nhà đầu tư chuyên nghiệp khác: Một là thông qua thu nhập chịu thuế bậc một và thứ hai là có chứng chỉ chuyên ngành. Nhà đầu tư thực sự muốn đầu tư một cách bài bản vào thị trường này không hề khó để lấy được chứng chỉ và nếu có chứng chỉ thì không cần phải chứng minh là có 2 tỷ đồng trong tài khoản trong vòng 6 tháng hoặc là có thu nhập chịu thuế.

Còn về định mức tín nhiệm, xin thông tin như thế này. Hiện nay, chúng ta có 3 doanh nghiệp đang được các tổ chức nước ngoài rất quan tâm. 

Cụ thể, đối với doanh nghiệp VES là công ty vừa được cấp phép thì có sự tham gia của Moody's là một trong 3 tổ chức định mức tín nhiệm hàng đầu của thế giới đã vào thị trường Việt Nam. 

Tôi đánh giá là họ lựa chọn thị trường Việt Nam tại thời điểm này thì họ phải cân nhắc trên tất cả các khía cạnh. 

Thứ hai là một tổ chức định mức tín nhiệm khác ở trong nước thì có sự hỗ trợ của SNT và tổ chức tín nhiệm còn lại thì hiện nay đang được hỗ trợ kỹ thuật bởi Fitch. 

Với sự hiện diện của các tổ chức định mức tín nhiệm lớn, các tổ chức này có thể có đủ năng lực để cung cấp dịch vụ cho thị trường. 

Còn lộ trình như thế nào, chúng tôi sẽ đánh giá thêm để có báo cáo Thủ tướng Chính phủ trước khi các điều khoản hoãn hết hiệu lực.

Nội dung hoãn thứ ba là thời gian phân phối thì anh Lực cũng đồng ý là không quan trọng lắm. Còn lại các giải pháp khác chúng tôi nghĩ rằng vẫn cần những giải pháp đồng bộ về kinh tế vĩ mô, rồi các thị trường có liên quan như thị trường bất động sản, thị trường tín dụng. 

Ở đây, tôi muốn nhấn mạnh thị trường bất động sản. Tôi nghĩ rằng, tất cả mọi thứ sẽ bắt nguồn từ hoạt động sản xuất kinh doanh và hoạt động của doanh nghiệp phát hành. Nếu doanh nghiệp phát hành tốt lên thì mọi thứ sẽ được giải tỏa. 

Ở đây chúng ta đang đánh giá và nhiều hội nghị chúng ta cũng đánh giá là một trong những vướng mắc nhất của thị trường bất động sản hiện nay là tính pháp lý của các dự án, chiếm khoảng 70-80% khó khăn của thị trường bất động sản. 

Yếu tố chính sách, thủ tục đó mà được giải quyết thì các doanh nghiệp bất động sản sẽ nhanh chóng kết thúc được các dự án, đưa sản phẩm ra thị trường bán, thu tiền về và sẽ giải tỏa được tất cả các nghĩa vụ nợ với ngân hàng, rồi nợ trái phiếu doanh nghiệp. Việc đó các anh cũng đều nói rồi, giải quyết các vấn đề liên thông giữa các thị trường.

Bộ Tài chính sẽ tiếp tục theo dõi và đôn đốc các doanh nghiệp có dư nợ trái phiếu và trong năm 2023 chúng tôi cũng đã báo cáo Thủ tướng Chính phủ, Chính phủ những giải pháp để điều hành thị trường. 

Vừa rồi, Thủ tướng Chính phủ có ban hành thêm Chỉ thị nữa, chúng tôi sẽ căn cứ vào những chỉ đạo trong Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ để triển khai các giải pháp cụ thể. 

Với tất cả những hành động như vậy, tôi tin tưởng rằng là chúng ta sẽ dần dần lấy lại đà hồi phục của thị trường trái phiếu doanh nghiệp, đồng thời tăng cường tính kỷ luật, kỷ cương trong việc phát triển thị trường.

Chuyên gia Cấn Văn Lực: Tôi đồng ý với ý kiến của ông Dương là chúng ta phải đồng bộ chính sách thì mới tháo gỡ được các khó khăn của thị trường. Ví dụ thị trường doanh nghiệp sẽ liên thông với thị trường tín dụng cũng cần tiếp tục tháo gỡ như nêu ở trong Chỉ thị 1177.

Về thị trường bất động sản thì pháp lý còn có rào cản khá lớn. Rất mong Thủ tướng chỉ đạo đẩy nhanh tiến độ nâng hạng thị trường chứng khoán vì Việt Nam đang ở vị thế rất tốt.

Thứ ba, tăng cường truyền thông, đặc biệt là giáo dục tài chính cho cả doanh nghiệp, nhà đầu tư và các bên có liên quan. Chúng ta muốn họ thực thi vượt trên quy định của pháp luật thì phải nâng cao ý thức của họ và tăng cường truyền thông về giáo dục tài chính. 

Như tôi nhiều lần đề xuất là chúng ta nên đưa giáo dục tài chính vào chương trình học cấp 3 như một môn học phổ thông giống như nhiều nước khác đang làm. Hiện hay các nước đã đưa ra hướng phải quan tâm hơn đến bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tài chính. 

Chúng ta có Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng nhưng khá chung chung, chưa có phân nhóm riêng, phân ngạch riêng và quyền lợi của người tiêu dùng tài chính. 

Chúng ta cần quan tâm hơn đến rủi ro của hệ thống tài chính liên thông với bất động sản, đồng thời kiến tạo để phát triển.

TS. Nguyễn Sĩ Dũng: Trong hơn 1 tiếng rưỡi vừa qua, cuộc tọa đàm của chúng ta tập trung vào vấn đề rất quan trọng, rất nóng hiện nay, đó là phát triển thị trường trái phiếu DN bền vững và để thị trường đó đóng góp vào sự phát triển kinh tế xã hội nói chung của đất nước chúng ta. 

Qua cuộc tọa đàm này, các diễn giả, các nhà nghiên cứu, thực tiễn đã nếu ra vai trò hết sức quan trọng của thị trường trái phiếu DN, nó đóng vai trò hết sức quan trọng cho phát triển kinh tế, là thị trường giúp huy động vốn trung hạn, dài hạn cho DN, bảo đảm thanh khoản cho nền kinh tế, thúc đẩy cạnh tranh cho các DN. Vừa qua, nhìn nhận sự phát triển của thị trường của chúng ta mặc dù mới bắt đầu nhưng có những bước phát triển rất nhanh.

Có một số vướng mắc, một số vi phạm ảnh hưởng đến thị trường, các diễn giả đã đánh giá sự phản ứng của nhà nước rất kịp thời rất cần thiết, một mặt bảo đảm sự thượng tôn pháp luật, mặt khác kịp thời cắt bỏ những khối u để thị trường phát triển lành mạnh. 

Các thành viên tham gia cuộc tọa đàm cũng nêu ra rất nhiều các giải pháp rất cụ thể. Có lẽ các giải pháp đó được nêu khá mạch lạc và cụ thể. 

Xin thay mặt Cổng Thông tin điện tử Chính phủ, cảm ơn tất cả các chuyên gia, các thành viên đã tham dự cuộc tọa đàm ngày hôm nay.