Đề xuất Trưởng, Phó Công an cấp xã được khởi tố điều tra vụ án hình sự

Sửa đổi Bộ luật Tố tụng hình sự phù hợp với quá trình sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy

Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự đề xuất sửa đổi, bổ sung các điều liên quan đến sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy, trong đó đề xuất Trưởng, Phó Công an cấp xã được khởi tố điều tra một số vụ án hình sự.

Trình bày tờ trình dự thảo Luật sửa đổi một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự, tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao Nguyễn Huy Tiến cho biết: thực hiện Nghị quyết 18-NQ/TW, Kết luận 121-KL/TW, Nghị quyết 60-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương, các kết luận của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về thực hiện tinh gọn tổ chức bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng, theo đó: ngành Công an không tổ chức cấp huyện. Cơ quan điều tra đã được tổ chức ở 2 cấp (Bộ, cấp tỉnh).

Hệ thống Viện Kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân: Kết thúc Viện Kiểm sát nhân dân - Tòa án nhân dân cấp cao và Viện Kiểm sát nhân dân - Tòa án nhân dân cấp huyện, sắp xếp, tinh gọn và tổ chức còn 3 cấp (tối cao, cấp tỉnh và khu vực).

Chính quyền địa phương kết thúc cấp huyện, còn 2 cấp (cấp tỉnh, cấp xã); tổ chức và tên gọi của một số chủ thể có thẩm quyền tiến hành tố tụng có sự thay đổi so với quy định của Bộ luật tố tụng hình sự hiện hành...

Bên cạnh đó, theo Viện trưởng Nguyễn Huy Tiến, một số vấn đề bất cập phát sinh đã được thực tiễn kiểm nghiệm và được các cơ quan có thẩm quyền kết luận, chỉ đạo, như: Việc áp dụng và thi hành án tử hình; việc điều tra, truy tố, xét xử đối với bị can bỏ trốn hoặc vắng mặt; vấn đề chữ ký điện tử và số hóa hồ sơ vụ án…

Từ cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn nêu trên, Viện trưởng Nguyễn Huy Tiến cho biết, việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự là cần thiết, để bảo đảm phù hợp với Hiến pháp, các nguyên tắc cơ bản của pháp luật tố tụng hình sự, bảo đảm sự đồng bộ, thống nhất, đúng tiến độ, lộ trình theo kết luận của Bộ Chính trị và yêu cầu của Quốc hội.

Viện trưởng Nguyễn Huy Tiến nhấn mạnh, mục đích, phạm vi, quan điểm sửa đổi, bổ sung Luật nhằm hoàn thiện cơ sở pháp lý để bảo đảm phù hợp với tên gọi, thẩm quyền, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng hình sự theo phương án sắp xếp, tinh gọn bộ máy đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt; bảo đảm giải quyết kịp thời một số vấn đề cấp bách phát sinh từ thực tiễn.

Những nội dụng cơ bản của dự thảo Bộ luật tố tụng hình sự (sửa đổi)

Dự thảo Luật gồm 2 điều. Điều 1: Sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi, bổ sung 112/510 điều), gồm các nội dung cơ bản sau:

Đề xuất lãnh đạo Công an cấp xã có quyền khởi tố, điều tra vụ án có mức cao nhất 7 năm tù

Sửa đổi, bổ sung các điều luật liên quan đến sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng và các cơ quan có liên quan: Trên cơ sở đề nghị của Bộ Công an, bổ sung quy định Điều tra viên trung cấp trở lên (của Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp tỉnh) là Trưởng Công an, Phó Trưởng Công an cấp xã được Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp tỉnh phân công có thẩm quyền tiến hành khởi tố, điều tra vụ án hình sự về tội ít nghiêm trọng, nghiêm trọng, có mức cao nhất của khung hình phạt đến 7 năm tù xảy ra trên địa bàn cấp xã, để đáp ứng yêu cầu thực tiễn khi không tổ chức Công an cấp huyện;

Sửa đổi một số vấn đề liên quan đến thẩm quyền tố tụng của hệ thống Viện Kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân từ 4 cấp còn 3 cấp.

Sửa đổi tên gọi, bộ máy của Hải quan, Kiểm lâm, Kiểm ngư khi tiến hành một số hoạt động điều tra trong Bộ luật Tố tụng hình sự.

Sửa đổi các quy định liên quan việc không tổ chức Nhà tạm giữ, Cơ quan Thi hành án hình sự Công an cấp huyện…;

Bổ sung thẩm quyền của Viện trưởng Viện Kiểm sát, Chánh án Tòa án nhân dân cấp tỉnh

Quy định Tòa án nhân dân khu vực có thẩm quyền xét xử sơ thẩm đối với vụ án hình sự về các tội phạm mà mức cao nhất của khung hình phạt đến 20 năm tù, trừ một số trường hợp án nghiêm trọng, phức tạp thuộc thẩm quyền truy tố, xét xử của iện Kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân cấp tỉnh; 

Bổ sung thẩm quyền kháng nghị giám đốc thẩm, tái thẩm hình sự của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh và thẩm quyền kháng nghị giám đốc thẩm của Chánh án Tòa án nhân dân cấp tỉnh đối với bản án có hiệu lực pháp luật của Tòa án nhân dân khu vực; đối với thẩm quyền truy tố, xét xử của Viện Kiểm sát, Tòa án quân sự giữ nguyên;

Bổ sung trình tự, thủ tục điều tra, truy tố trong trường hợp bị can vắng mặt;

Sửa đổi trình tự, thủ tục thi hành án tử hình theo hướng bổ sung thời hạn xem xét quyết định ân giảm và thời hạn Tòa án quyết định hoãn thi hành án 2 năm khi có căn cứ…

Sửa đổi thời hạn giám định cho phù hợp với Luật Giám định tư pháp và những vấn đề khác có liên quan…

Ngoài ra, Viện trưởng Nguyễn Huy Tiến cho biết, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao đang phối hợp với Bộ Công an để tiếp thu ý kiến về việc bổ sung chữ ký điện tử và số hóa hồ sơ vụ án vào dự thảo Luật để trình Quốc hội xem xét, quyết định.

Đối với đề nghị của Bộ Công an liên quan đến việc dẫn độ, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao đã có Công văn số 2231/VKSTC-V14 ngày 16/5/2025 gửi Ủy ban Pháp luật và Tư pháp đề nghị cơ quan có thẩm quyền nghiên cứu, quy định về trình tự, thủ tục bắt người theo yêu cầu của nước ngoài để dẫn độ trong dự thảo Luật Dẫn độ, bảo đảm phù hợp phạm vi điều chỉnh của các luật và theo quy định pháp luật quốc tế mà Việt Nam đã tham gia, ký kết.

Điều 2 về Hiệu lực thi hành: Luật có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025.

Đề xuất bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn của điều tra viên là lãnh đạo Công an cấp xã là cần thiết

Thẩm tra nội dung bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn của Điều tra viên là Trưởng Công an cấp xã (hoặc Phó Trưởng Công an cấp xã), Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cho biết, việc dự thảo luật đề xuất bổ sung quy định này là rất cần thiết nhằm chỉ đạo, giải quyết kịp thời các vụ việc, vụ án về tội ít nghiêm trọng và tội nghiêm trọng xảy ra trên địa bàn cấp xã.

Tuy nhiên, cơ quan thẩm tra đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo rà soát kỹ lưỡng các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự để sửa đổi, bổ sung các nội dung liên quan đến nhiệm vụ, quyền hạn của Điều tra viên thuộc cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp tỉnh được bố trí là Trưởng Công an cấp xã (hoặc Phó Trưởng Công an cấp xã), bảo đảm chặt chẽ, thống nhất, khả thi, đáp ứng yêu cầu giải quyết kịp thời các vụ việc, vụ án xảy ra trên địa bàn cấp xã.

Có thể kết luận điều tra, quyết định truy tố khi bị can bỏ trốn, việc truy nã không có kết quả

Dự thảo luật cũng bổ sung quy định Cơ quan điều tra có thể kết luận điều tra đề nghị truy tố, Viện Kiểm sát có thể quyết định truy tố bị can khi đã có đủ căn cứ và bảo đảm quyền bào chữa cho bị can trong 2 trường hợp sau: 

Một là, bị can bỏ trốn và việc truy nã không có kết quả. 

Hai là, bị can đang ở nước ngoài mà không thể triệu tập để phục vụ các hoạt động điều tra hoặc phục vụ các hoạt động nhằm quyết định việc truy tố.

Dự thảo luật giao Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao, Bộ trưởng Bộ Công an chủ trì, phối hợp với Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Chánh án Tòa án nhân dân Tối cao quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành các quy định này.

Cơ quan thẩm tra đánh giá, việc bổ sung quy định cơ quan điều tra kết luận đề nghị truy tố, Viện Kiểm sát quyết định truy tố bị can trong 2 trường hợp nêu trên là phù hợp. 

Dự thảo còn quy định các trường hợp này phải bảo đảm đầy đủ quyền bào chữa cho bị can theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự, như vậy là bảo đảm chặt chẽ.

Sửa đổi trình tự, thủ tục thi hành án tử hình

Dự luật cũng sửa đổi trình tự, thủ tục thi hành án tử hình theo hướng bổ sung thời hạn xem xét quyết định ân giảm và thời hạn tòa án quyết định hoãn thi hành án 2 năm khi có căn cứ…

Về thủ tục xem xét bản án tử hình trước khi thi hành, cơ quan thẩm tra đề nghị Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao tiếp tục rà soát nhằm bảo đảm quy định chặt chẽ thủ tục xem xét bản án tử hình trước khi thi hành.

Ủy ban Pháp luật và Tư pháp cũng đề nghị Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao bám sát nội dung tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự cũng đang được trình Quốc hội xem xét, dự kiến thông qua tại Kỳ họp thứ 9 (có nhiều nội dung sửa đổi liên quan đến hình phạt tử hình) nhằm bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật./.