Đề nghị quy định cụ thể chính sách ưu tiên tuyển dụng viên chức; bổ sung hình thức xét tuyển

Làm rõ giới hạn hoạt động ngoài công vụ của viên chức để tránh tiêu cực

Dự án Luật Viên chức (sửa đổi) đã nhận được nhiều sự quan tâm thảo luận của các đại biểu Quốc hội tỉnh Khánh Hòa, Lai Châu và Lào Cai khi thảo luận tại tổ. 

Tại buổi thảo luận, các đại biểu tập trung vào những vấn đề cốt lõi như giới hạn hoạt động kinh doanh ngoài công vụ, cơ chế tuyển dụng ưu tiên, quy trình khiếu nại kết quả đánh giá, và nguyên tắc xử lý kỷ luật, phản ánh rõ những vướng mắc từ thực tiễn quản lý đội ngũ viên chức.

Về quyền của viên chức được ký hợp đồng thực hiện hoạt động nghề nghiệp và hoạt động kinh doanh tại Điều 13 của dự thảo đã nhận được sự quan tâm. 

Đại biểu Hà Đức Minh (Đoàn ĐBQH tỉnh Lào Cai) đánh giá quy định tại Điểm a Khoản 1, cho phép viên chức được ký kết hợp đồng lao động hoặc hợp đồng dịch vụ với cơ quan, tổ chức, đơn vị khác (nếu không trái với thỏa thuận tại hợp đồng làm việc và pháp luật không cấm) đã thể hiện tinh thần đổi mới, mở rộng quyền nghề nghiệp và khuyến khích chủ động, sáng tạo của đội ngũ tri thức khu vực công. 

Đại biểu nhấn mạnh, quy định này phù hợp với yêu cầu liên thông nguồn lực giữa khu vực công và khu vực tư, góp phần khai thác hiệu quả năng lực, trình độ của viên chức, nhất là trong các lĩnh vực khoa học và công nghệ, giáo dục, y tế, chuyển đổi số. 

Thực tiễn cho thấy, nhiều viên chức có năng lực cao mong muốn hợp tác chuyên môn, giảng dạy, nghiên cứu, tư vấn ngoài đơn vị sự nghiệp để tăng thu nhập hợp pháp và lan tỏa tri thức, song hiện chưa có cơ chế pháp lý rõ ràng.

Tuy nhiên, đại biểu Hà Đức Minh cũng chỉ ra những tiềm ẩn vướng mắc lớn khi triển khai. Trong dự thảo Luật, cụm từ "hợp đồng lao động hoặc hợp đồng dịch vụ" còn quá rộng, dễ dẫn đến việc viên chức tham gia hoạt động kinh doanh, thương mại, gây xung đột lợi ích, ảnh hưởng đến đạo đức nghề nghiệp và chất lượng phục vụ nhân dân. 

Theo đại biểu, tiêu chí "không trái với thỏa thuận trong hợp đồng làm việc" mang tính nguyên tắc, chưa có hướng dẫn cụ thể dẫn tới khó thống nhất trong áp dụng. 

Chưa kể, đại biểu cho rằng cơ chế giám sát, kiểm tra và xử lý vi phạm chưa rõ ràng, có thể phát sinh tình trạng lạm dụng vị trí công tác để trục lợi hoặc sử dụng tài sản công cho mục đích riêng.

Từ những bất cập trên, đại biểu Hà Đức Minh đề nghị Ban soạn thảo nghiên cứu hoàn thiện theo ba hướng quan trọng. 

Đó là chỉ cho phép viên chức ký hợp đồng trong các hoạt động về chuyên môn, nghiên cứu, đào tạo, tư vấn, chuyển giao công nghệ, không mở rộng lĩnh vực kinh doanh thuần túy. 

Thứ hai là quy định bắt buộc phải có sự đồng ý bằng văn bản của người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập khi viên chức ký kết hợp đồng ngoài, riêng viên chức quản lý phải được chấp thuận của cấp có thẩm quyền bổ nhiệm. 

Đồng thời, xây dựng cơ chế về kê khai, công khai, giám sát việc xử lý trách nhiệm rõ ràng, đảm bảo minh bạch và phòng ngừa tiêu cực. 

Đại biểu đồng thời đề nghị cơ quan soạn thảo xem xét lại quy định tại Điểm a Khoản 1 Điều 13 có mâu thuẫn, xung đột với Khoản 5 Điều 8 (quy định viên chức chỉ được ký kết hợp đồng làm việc với một đơn vị sự nghiệp công lập và chịu sự quản lý của đơn vị đó) hay không.

Phải có quy định về chấm dứt hợp đồng và đơn phương chấm dứt hợp đồng

Vấn đề liên quan đến hợp đồng và sự thống nhất của ngôn ngữ pháp lý được Đại biểu Lê Xuân Thân (Đoàn ĐBQH tỉnh Khánh Hòa) đề nghị làm rõ, đặc biệt tại Điều 21 (Hợp đồng lao động và hợp đồng dịch vụ) và các quy định chung về hợp đồng. 

Thống nhất với báo cáo thẩm tra của Ủy ban Pháp luật và Tư pháp, đại biểu Lê Xuân Thân nhấn mạnh "đã là hợp đồng dịch vụ, hợp đồng lao động phải có quy định về chấm dứt hợp đồng, đơn phương chấm dứt hợp đồng. Có nghĩa là, thực tế đã đầu vào rồi thì phải có đầu ra và đầu ra cũng phải được luật quy định". 

Đại biểu cho rằng, đây là những vấn đề liên quan tới quyền của công dân, quyền của cán bộ công chức viên chức, thuộc thẩm quyền của Quốc hội và phải được quy định trong luật.

Về đối tượng ký hợp đồng quy định tại Khoản 2 Điểm a Điều 21, dự thảo đề cập đến "chuyên gia, nhà khoa học, người có kinh nghiệm, trình độ cao", đại biểu Lê Xuân Thân chỉ rõ sự bất cập của cụm từ "trình độ cao" vì hiện chưa có quy định nào hướng dẫn cụ thể về trình độ này. 

Đại biểu kiến nghị Ban soạn thảo nên lấy khái niệm "người có tài năng" đã được quy định chi tiết trong Nghị định 179/2024 của Chính phủ (về chính sách thu hút, trọng dụng người có tài năng) để đưa vào Luật.

Bên cạnh đó, đại biểu cũng đề nghị mở rộng đối tượng ký hợp đồng theo Khoản 2 Điểm b Điều 21. Ngoài các lĩnh vực ưu tiên như khoa học công nghệ, chuyển đổi số, y tế, giáo dục cần thêm các đối tượng mà Đảng đã xác định qua Nghị quyết 26 và Nghị quyết 68, bao gồm: nhà quản lý, nhà quản trị doanh nghiệp, doanh nhân tiêu biểu xuất sắc, luật gia, luật sư, chuyên gia, nhà khoa học đầu ngành. 

Đại biểu cho rằng, việc này nhằm thu hút trọn vẹn các đối tượng chất lượng cao vào làm việc tại các đơn vị sự nghiệp công lập (trường học, bệnh viện, viện nghiên cứu).

Cần quy định cụ thể chính sách ưu tiên tuyển dụng viên chức

Liên quan đến công tác tuyển dụng, các đại biểu bày tỏ sự đồng tình với chính sách ưu tiên, nhưng yêu cầu cụ thể hóa để đảm bảo tính công bằng và minh bạch. 

Đại biểu nhận định quy định ưu tiên trong tuyển dụng đối với người có công với cách mạng, người dân tộc thiểu số, sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp và các đối tượng chính sách khác (Khoản 5, Điều 16) là phù hợp, thể hiện tính nhân văn, nhất quán của Đảng và Nhà nước. 

Tuy nhiên, hình thức và mức độ ưu tiên chưa được xác định cụ thể (có nơi xét tuyển, có nơi cộng điểm, có nơi xét đặc cách), dẫn đến áp dụng không thống nhất. Bên cạnh đó, khái niệm "các đối tượng chính sách khác" còn rộng và thiếu cơ sở pháp lý. 

Do vậy, để đảm bảo nguyên tắc cạnh tranh, bình đẳng và minh bạch, một số đại biểu đề nghị Luật cần quy định khung về việc áp dụng chính sách ưu tiên này, hoặc giao cho Chính phủ quy định chi tiết để thực hiện thống nhất và công bằng trên cả nước.

Bổ sung hình thức xét tuyển viên chức ở vùng đặc biệt khó khăn

Ngoài ra, tại Điều 17 (Phương thức tuyển dụng), đại biểu Hà Đức Minh kiến nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu bổ sung hình thức xét tuyển đối với người đăng ký dự tuyển ở những vùng có điều kiện kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn. 

Đại biểu giải thích, thực tế rất khó tuyển dụng ở những vùng này khi áp dụng hình thức thi tuyển, vì thí sinh thường đăng ký dự tuyển ở những vùng thuận lợi. Việc bổ sung xét tuyển là cần thiết để giải quyết tình trạng thiếu cán bộ y tế, giáo dục ở vùng sâu, vùng xa. 

Cũng tại Điều 17, đại biểu đề nghị quy định rõ phần giải thích từ ngữ tại Điều 4 đối với cụm từ "người có tài năng, năng khiếu đặc biệt, người có kinh nghiệm" để đảm bảo thuận lợi khi tổ chức thực hiện.

Cần có thêm phần kiểm tra năng lực đối với các đối tượng xét tuyển viên chức

Thảo luận tại Tổ 1 (Đoàn đại biểu Quốc hội thành phố Hà Nội), đại biểu Trương Xuân Cừ cho biết dự thảo Luật vẫn duy trì hai hình thức tuyển dụng truyền thống là thi tuyển và xét tuyển.

Cho rằng, hình thức thi tuyển bảo đảm công bằng hơn, đại biểu đánh giá cao nội dung về ứng dụng khoa học công nghệ và chuyển đổi số trong việc thi tuyển. 

Theo đại biểu, đây là một định hướng quan trọng sẽ giúp khâu thi tuyển đảm bảo tính công bằng, chính xác và khách quan hơn.

Về hình thức xét tuyển, đại biểu Trương Xuân Cừ băn khoăn, việc đưa ra các tiêu chuẩn để xét (như xét những người tốt nghiệp xuất sắc…), nhưng nếu quá trình này không công khai minh bạch, và chỉ áp dụng đúng luật mà không kiểm tra thêm, sẽ khó chọn được người thực sự có kiến thức, kỹ năng và trình độ. 

Do vậy, đại biểu đề nghị cần có thêm phần kiểm tra năng lực đối với các đối tượng xét tuyển, dù là tốt nghiệp xuất sắc hay thuộc diện cử tuyển. Đại biểu khẳng định việc này là một tất yếu để chọn ra những người xuất sắc thật sự.

Cần linh hoạt trong chính sách thi tuyển viên chức là người dân tộc thiểu số

Nêu thực trạng, đồng bào dân tộc thiểu số rất khó khăn trong việc thi tuyển với người Kinh, dẫn đến việc cán bộ viên chức dân tộc ngày càng giảm đi, đại biểu Trương Xuân Cừ đề nghị cần có hình thức thi tuyển linh hoạt.

 Chẳng hạn, nếu cơ cấu viên chức cần 10 người, trong đó có 5 người là dân tộc thiểu số (nhất là ở vùng sâu, vùng xa), khi đó, vẫn tổ chức thi tuyển, nhưng cần lấy chỉ tiêu riêng cho nhóm dân tộc thiểu số đó và để họ thi với nhau. Việc này sẽ giúp đảm bảo cơ cấu theo đúng luật.

Đồng quan điểm về chính sách phát triển đội ngũ cán bộ nói chung, trong đó có đội ngũ viên chức người dân tộc thiểu số, đại biểu Lê Nhật Thành cho biết, Kết luận 65-KL/TW của Bộ Chính trị xác định nhiệm vụ tập trung phát triển nguồn nhân lực và xây dựng đội ngũ cán bộ dân tộc thiểu số, bao gồm việc có chính sách đặc thù tuyển dụng công chức, viên chức đối với dân tộc thiểu số ít người hoặc nhóm dân tộc có điều kiện kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn. 

Đồng thời, cần chú trọng phát hiện, quy hoạch, bồi dưỡng, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao và thực hiện tốt chính sách tuyển dụng, sử dụng, đãi ngộ cán bộ là người dân tộc thiểu số.

Đáp ứng yêu cầu này, đại biểu Lê Nhật Thành kiến nghị một số nội dung: 

Thứ nhất, tại khoản 5 Điều 3 của dự thảo luật, đề nghị Ban soạn thảo cân nhắc có chính sách đặc thù ưu tiên trong phát triển và tuyển viên chức là đồng bào dân tộc thiểu số;

Thứ hai, tại điểm d khoản 3 Điều 5 dự thảo luật, ngoài việc thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, cần có chính sách đặc thù để đào tạo phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là những người tại địa phương, trong đó ưu tiên cho đồng bào dân tộc thiểu số;

Thứ ba, đối với tuyển dụng viên chức làm việc tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số, bên cạnh chuyên môn, cần thêm cơ chế yêu cầu ứng viên biết tiếng nói của đồng bào dân tộc đó, đặc biệt là trong lĩnh vực y tế và giáo dục; 

Thứ tư, tại khoản 3 Điều 12 của dự thảo luật, đề nghị nghiên cứu bổ sung để viên chức là người dân tộc thiểu số làm việc ở vùng có điều kiện kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn được hưởng chế độ ưu tiên cao hơn…