Kinh tế Việt Nam 2025: KHƠI THÔNG, SỬ DỤNG HIỆU QUẢ CÁC NGUỒN VỐN ĐẦU TƯ, THÚC ĐẨY TĂNG TRƯỞNG NHANH, BỀN VỮNG

Động lực tăng trưởng từ đầu tư chưa phát huy hiệu quả như mong muốn

Sử dụng hiệu quả vốn đầu tư có vai trò quan trọng trong thúc đẩy tăng trưởng, nâng cao năng lực, sức cạnh tranh của nền kinh tế. Quy mô nền kinh tế nước ta còn nhỏ, công nghệ và phương thức sản xuất chưa bắt kịp với trình độ khoa học công nghệ tiên tiến của thế giới, động lực tăng trưởng từ huy động và sử dụng hiệu quả vốn đầu tư có ý nghĩa và tầm quan trọng đặc biệt trong hoàn thiện cơ sở hạ tầng, phát triển sản xuất, tạo việc làm, cải tiến công nghệ, nâng cao năng suất, sức cạnh tranh của nền kinh tế.

Trong hơn một thập kỷ qua, Chính phủ luôn chủ động, có nhiều giải pháp nhằm huy động tối đa các nguồn vốn đưa vào thực hiện, tạo dựng cơ sở hạ tầng đồng bộ, nâng cao năng lực của nền kinh tế. Nếu như giai đoạn 2011-2015, tốc độ tăng bình quân mỗi năm vốn đầu tư thực hiện toàn xã hội là 4,7%, đến giai đoạn 2016-2020 tăng lên 8,2%.

Giai đoạn 10 năm 2015-2024, tỷ lệ vốn đầu tư thực hiện toàn xã hội trong GDP chiếm khoảng 32%-34,8% phản ánh nỗ lực rất lớn của các khu vực kinh tế trong đầu tư phát triển sản xuất.

Tỷ lệ vốn đầu tư so với GDP của Việt Nam cao hơn Thái Lan, Philippines và Indonesia; tương đương với các nước trong quá trình thực hiện mục tiêu tăng trưởng nhanh như: Nhật Bản đạt tỷ lệ đầu tư so với GDP là 32% của giai đoạn 1955-1973, Hàn Quốc đạt 33,5% giai đoạn 1960-1980.

Vốn đầu tư cùng với các động lực khác đã thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nước ta đạt mức cao trong khu vực và thế giới, nền kinh tế từng bước chuyển dịch theo chiều sâu, quy mô ngày càng mở rộng, lạm phát được kiểm soát, giữ vững ổn định vĩ mô.

Tuy vậy, hiệu quả sử dụng vốn đầu tư chưa cao. Hệ số ICOR của nền kinh tế nước ta giai đoạn 2015-2024 nằm trong khoảng 5,8-6,42, nghĩa là để tạo thêm được 1 đồng GDP, chúng ta phải bỏ ra khoảng 6 đồng vốn đầu tư.

Nếu hiệu quả sử dụng vốn đầu tư của Việt Nam bằng Hàn Quốc hay Nhật Bản đạt được trong giai đoạn tăng trưởng nhanh, thì tốc độ tăng GDP của Việt Nam sẽ cao hơn nhiều. Chẳng hạn, đối với Nhật Bản vào những năm 70 và Hàn Quốc những năm 80 của thế kỷ trước cũng với mục tiêu tăng trưởng nhanh và trình độ công nghệ như Việt Nam hiện nay nhưng hệ số ICOR chỉ từ 2,5-3.

Hiệu quả sử dụng vốn đầu tư thấp có nguyên nhân sâu xa từ môi trường pháp lý, với sự mâu thuẫn, thiếu chặt chẽ của các văn bản quy phạm pháp luật và việc thực thi chưa nghiêm; do tiêu cực, tham nhũng trong các khâu liên quan tới thực hiện dự án đầu tư, gây lãng phí ngay từ bước chuẩn bị đầu tư đến quá trình thực hiện dự án; do tinh thần trách nhiệm chưa cao, buông lỏng quản lý, trình độ kỹ thuật non kém; sai lầm trong chủ trương đầu tư dàn trải, nhiều dự án được phê duyệt mà chưa có sự đánh giá kỹ về tính khả thi và hiệu quả kinh tế dẫn đến tình trạng dự án hoàn thành đầu tư nhưng không phát huy được hiệu quả.

Đầu tư công là nguồn vốn quan trọng trong xây dựng cơ sở hạ tầng bị lãng phí ngay từ giai đoạn thiết kế, xây dựng chính sách, chương trình; lãng phí trong phê duyệt dự án; trong bố trí vốn dàn trải và thực hiện dự án. Trong đó, lãng phí trong giai đoạn thiết kế, xây dựng chính sách, chương trình được xem là phần lãng phí lớn nhất, có ảnh hưởng sâu rộng nhất. Bởi vì ban hành các chính sách không phù hợp với thực tiễn, trong bối cảnh nguồn lực có hạn dẫn tới việc thực hiện không hiệu quả, không đồng bộ, không có tác dụng kiến tạo phát triển, thậm chí còn cản trở sự phát triển.

Chính phủ chủ động khơi thông, nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn vốn thúc đẩy tăng trưởng

Năm 2025, kinh tế thế giới có nhiều yếu tố bất ổn, khó lường. Bất ổn trong chính sách kinh tế tạo ra xung đột thương mại; gây áp lực tới chi tiêu dùng, đầu tư, tác động xấu tới tăng trưởng, lạm phát; gây bất ổn thị trường tài chính toàn cầu. Thế giới đang bước vào một kỷ nguyên mới với hệ thống kinh tế toàn cầu đang được thiết lập lại.

Trong báo cáo Dự báo Triển vọng kinh tế thế giới năm 2025, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đã hạ dự báo tăng trưởng GDP toàn cầu xuống 2,8% trong năm nay, thấp hơn 0,5 điểm phần trăm so với dự báo công bố vào tháng 1/2025; dự báo tăng trưởng thương mại toàn cầu sẽ chậm lại ở mức 1,7%, giảm tới 1,5 điểm phần trăm.

Biến động của kinh tế thế giới năm 2025 tác động rất mạnh tới kinh tế Việt Nam, đặc biệt đối với động lực tăng trưởng dựa vào xuất khẩu, trong khi động lực tiêu dùng chưa phục hồi như kỳ vọng. Nắm bắt, nhận thức được tình hình thực tiễn và vai trò quan trọng, "gánh vác" tăng trưởng GDP của động lực đầu tư, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ đã đổi mới tư duy, giải pháp, chủ động khơi thông các nguồn vốn nhằm giảm thiểu lãng phí, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư, thúc đẩy tăng trưởng.

Ngay từ đầu năm, ngày 11/2/2025, Thủ tướng Chính phủ đã làm việc và chỉ đạo ngành Ngân hàng giảm lãi suất cho vay, hỗ trợ doanh nghiệp, tạo sinh kế cho người dân; tập trung tín dụng, góp phần làm mới 3 động lực tăng trưởng là đầu tư, tiêu dùng, xuất khẩu, thúc đẩy các động lực tăng trưởng mới và chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế.

Ngày 5/4/2025, người đứng đầu Chính phủ có Công điện số 32/CĐ-TTg đôn đốc đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công năm 2025. Tại Công điện, Thủ tướng chỉ đạo người đứng đầu bộ, cơ quan trung ương, địa phương phải đề cao trách nhiệm, sát sao, cụ thể, nắm chắc tình hình, xác định rõ các vướng mắc và nguyên nhân giải ngân chậm của từng dự án cụ thể để trực tiếp chỉ đạo tháo gỡ kịp thời theo thẩm quyền, vượt thẩm quyền thì báo cáo cấp có thẩm quyền.

Với tinh thần chủ động, khẩn trương, bao quát tất cả các vấn đề thực tiễn để khơi thông và nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn vốn đầu tư. Ngày 11/4/2025, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số 751/QĐ-TTg thành lập Ban chỉ đạo về giải quyết các vấn đề khó khăn, vướng mắc các dự án tồn đọng, bao gồm các dự án sử dụng nguồn vốn đầu tư công, nguồn vốn đầu tư tư nhân trong nước, nguồn vốn FDI và các nguồn vốn khác.

Các dự án tồn đọng, bất kể nguồn vốn đến từ đâu, sẽ được Chính phủ tháo gỡ, nhằm khơi thông nguồn lực cho nền kinh tế. Qua rà soát, tổng hợp đến nay có 2.212 dự án vướng mắc, trong đó chủ yếu là các dự án đầu tư tư nhân trong nước, dự án đối tác công - tư và khoảng 20% dự án đầu tư công, gây tồn đọng và lãng phí rất lớn nguồn tài lực, đất đai cần phải khẩn trương tháo gỡ, đưa vào sử dụng, tăng cường động lực đầu tư, góp phần thực hiện mục tiêu tăng trưởng.

Cần làm gì để khơi thông, sử dụng hiệu quả các nguồn vốn đầu tư, thúc đẩy tăng trưởng nhanh và bền vững

Để làm mới và phát huy hiệu quả cao nhất động lực tăng trưởng từ đầu tư, tạo sự lan tỏa cho các động lực tăng trưởng khác, thiết nghĩ hệ thống chính trị cần thực hiện một số nhóm giải pháp sau:

Một là, để đảm bảo đầu tư đúng và trúng, sử dụng hiệu quả, chống thất thoát lãng phí, tiết kiệm các nguồn vốn; với tầm nhìn dài hạn, phù hợp với kỷ nguyên mới của hệ thống kinh tế thế giới đang được thiết lập lại và xu hướng hội nhập chuỗi cung ứng toàn cầu, giải pháp đầu tiên, mang tính định hướng và xác định mục tiêu cho hoạt động đầu tư trong kỷ nguyên mới đó là đẩy nhanh quá trình thực hiện cơ cấu lại nền kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao hiệu quả, chất lượng và sức cạnh tranh của nền kinh tế.

Khẩn trương thực hiện cơ cấu lại các ngành của nền kinh tế và cơ cấu lại nội ngành theo hướng đẩy mạnh phát triển các ngành kinh tế mới phù hợp với xu hướng kinh tế thế giới, phát triển kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế sáng tạo, kinh tế chia sẻ, các ngành, lĩnh vực mới nổi như: Trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, điện toán đám mây, năng lượng mới. Từ đó, cơ cấu lại tỷ trọng đầu tư công và định hướng cho các khu vực kinh tế thực hiện đầu tư vào các ngành, lĩnh vực đã cơ cấu lại.

Đồng thời mở rộng các hình thức đầu tư để huy động nguồn vốn từ khu vực ngoài nhà nước, bao gồm cả nguồn vốn đầu tư nước ngoài, đẩy mạnh việc triển khai và nâng cao hiệu quả hình thức đầu tư PPP.

Hai là, để xóa bỏ tình trạng thể chế là điểm nghẽn của phát triển kinh tế xã hội, Đảng và Nhà nước tiếp tục cải cách thể chế, thực hiện đột phá về thể chế là đột phá của đột phá.

Khẩn trương xóa bỏ tình trạng chồng chéo, mâu thuẫn, xung đột giữa các văn bản quy phạm pháp luật gây nhiều khó khăn cho việc triển khai thực hiện, gây lãng phí và bỏ lỡ cơ hội đầu tư thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững, gia tăng chi phí và rủi ro đối với hoạt động đầu tư, sản xuất, kinh doanh.

Cần tạo dựng và thực thi cơ chế bền vững trong cải cách thể chế đáp ứng 3 tiêu chuẩn: đảm bảo chất lượng, sự phù hợp với thực tiễn của các quy định hiện hành; nâng cao hiệu quả và tính minh bạch trong thực thi pháp luật; kiểm soát chất lượng của những quy định mới, không tạo ra xung đột chính sách và cản trở sự phát triển.

Ba là, trong bối cảnh tăng trưởng kinh tế năm 2025 phụ thuộc rất nhiều vào tổng số thực hiện vốn đầu tư toàn xã hội, trong đó đầu tư công đóng vai trò quan trọng, dẫn dắt, lan tỏa tạo động lực phát triển kinh tế xã hội, vì vậy cần phải thực thi những giải pháp mạnh, đặc thù, chưa có tiền lệ để khơi thông, giải ngân các nguồn vốn đầu tư. Chính phủ cần trình với Quốc hội có cơ chế đặc thù để đẩy mạnh giải ngân đầu tư công năm nay và các năm tiếp theo.

Để tháo gỡ khó khăn, giảm thiểu lãng phí, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư đối với trên 2 nghìn dự án đang vướng mắc, Chính phủ cần kiến nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội báo cáo Quốc hội cho phép áp dụng rộng rãi cơ chế xử lý khó khăn, vướng mắc tương tự đối với các dự án, đất đai đã có kết luận thanh tra, kiểm tra, bản án như Nghị quyết 170/2024/QH15 trên phạm vi toàn quốc, khi đó sẽ giải quyết được phần lớn các dự án tồn đọng, khó khăn, vướng mắc hiện nay.

Bốn là, đổi mới mạnh mẽ quy trình đầu tư công ngay từ khâu lập dự án, tăng cường tính minh bạch, trách nhiệm và giám sát trong thực hiện dự án. Thúc đẩy sự tham gia giám sát của cộng đồng là giải pháp quan trọng nhằm tránh lãng phí, thất thoát, nâng cao hiệu quả dự án đầu tư công.

Thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ngành liên quan và địa phương khẩn trương xây dựng "Cổng một cửa đầu tư quốc gia" và "Cổng một cửa đầu tư cấp tỉnh".

Năm là, Đảng và Nhà nước đang quyết liệt chỉ đạo, khẩn trương thực hiện quá trình sắp xếp, tinh gọn bộ máy và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp nhằm sử dụng hiệu quả ngân sách nhà nước, tránh lãng phí.

Trong bối cảnh đó, một số đơn vị đã phải tạm dừng khởi công mới đối với các dự án đầu tư xây dựng sử dụng nguồn vốn đầu tư công cho đến khi có quyết định về phương án tổ chức, sắp xếp bộ máy, ảnh hưởng tới tiến độ giải ngân. Thêm nữa, một số dự án đang trong quá trình chuẩn bị đầu tư phải điều chỉnh do thực hiện đề án tiếp tục sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy dẫn đến chưa đủ điều kiện phân bổ vốn.

Vì vậy, các bộ, ngành và địa phương phải quyết liệt chỉ đạo, đảm bảo không để gián đoạn trong việc triển khai thực hiện và giải ngân vốn đầu tư công, đặc biệt đối với các dự án quan trọng quốc gia.

Sáu là, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra việc chấp hành pháp luật trong hoạt động đầu tư nói chung, đặc biệt đối với đầu tư công. Quy định rõ trách nhiệm đối với các cơ quan, đơn vị, cá nhân vi phạm pháp luật về đầu tư công, gây lãng phí, thất thoát trong đầu tư công, xử lý nghiêm những hành vi tham nhũng, gây thất thoát, lãng phí.

Chính phủ thực hiện phương châm bám sát thực tiễn; điều hành theo nguyên tắc "Kỷ cương trách nhiệm; chủ động kịp thời; tinh gọn hiệu quả; tăng tốc bứt phá", kịp thời ứng phó với các vấn đề phát sinh; tiếp tục làm mới, đẩy mạnh các động lực tăng trưởng truyền thống; khai thác hiệu quả các động lực tăng trưởng mới; đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số; huy động tối đa các nguồn lực xã hội cho phát triển, chúng ta tin tưởng kinh tế Việt Nam sẽ khơi thông và sử dụng hiệu quả các nguồn vốn đầu tư; hóa giải thành công những khó khăn, thách thức, tận dụng cơ hội mới, thực hiện thắng lợi mục tiêu tăng trưởng kinh tế năm 2025 và những năm tiếp theo./.

Nguyễn Bích Lâm

Nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê