Bổ sung quy định bảo vệ người tiêu dùng dễ bị tổn thương, mua bán đa cấp, giao dịch điện tử,...

Hoàn thiện thể chế về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng

Tại Phiên họp, Bộ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Hồng Diên nhấn mạnh: Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2011. Trong gần 12 năm thực thi, các quy định tại Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đã góp phần thay đổi mạnh mẽ công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, đồng thời, kiến tạo các khuôn khổ, nền tảng cơ bản vững chắc để tiếp tục tạo dựng sự phát triển của hoạt động bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tại Việt Nam trong thời gian tới.

Tuy nhiên, quá trình thực thi Luật hiện đã bộc lộ một số tồn tại, hạn chế, bao gồm các vấn đề liên quan đến tính thống nhất, hiệu lực, hiệu quả thực thi các quy định của Luật, sự thay đổi của thực tiễn sản xuất, kinh doanh cũng như những yêu cầu, xu thế mới đối với công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. 

Cùng với đó, trong những năm gần đây, Đảng, Nhà nước và Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, định hướng sự phát triển của công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, trong đó, đã chỉ rõ và đặt ra yêu cầu xem xét, sửa đổi Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. 

Vì vậy, việc xây dựng Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi) là hoạt động cần thiết, kịp thời, không chỉ nhằm khắc phục những tồn tại, bất cập đặt ra trong thực tiễn mà còn nhằm thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về hoàn thiện thể chế về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Bổ sung quy định bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng dễ bị tổn thương, một số giao dịch đặc thù

Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi) hiện có 07 Chương, 80 Điều. Dự án Luật được sửa đổi, bổ sung trên cơ sở kế thừa các điều khoản cơ bản của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng hiện hành; bảo đảm tính tương thích, đồng bộ với hệ thống pháp luật hiện hành, các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên và bám sát 07 Chính sách đã được Chính phủ thông qua tại Nghị quyết số 48/NQ-CP ngày 06/5/2021. 

Một số nội dung cơ bản của Dự án Luật gồm: Mở rộng phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng; Bổ sung quy định về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng dễ bị tổn thương; Hoàn thiện quy định về trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; Bổ sung quy định về một số giao dịch đặc thù;

Dự thảo cũng hoàn thiện quy định về tổ chức xã hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; Hoàn thiện quy định về giải quyết tranh chấp giữa người tiêu dùng và tổ chức, cá nhân kinh doanh; Nâng cao trách nhiệm quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Cần tiếp tục quán triệt sâu sắc hơn các chủ trương của Đảng đối với công tác bảo vệ người tiêu dùng

Thay mặt cơ quan thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy cho biết, Thường trực Ủy ban cơ bản nhất trí với sự cần thiết sửa đổi Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đã nêu trong Tờ trình của Chính phủ nhằm khắc phục những hạn chế, bất cập của Luật hiện hành, đáp ứng yêu cầu bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong giai đoạn mới. 

Tuy nhiên, cần lưu ý về sự phát triển mạnh mẽ của các phương thức kinh doanh, tiêu dùng mới; về yêu cầu bảo đảm quyền con người trong thi hành Hiến pháp năm 2013, bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ của các quy định pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; về sự phối hợp, phân công, phân cấp trách nhiệm quản lý, đẩy mạnh xã hội hóa trong bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; số vụ việc vi phạm quyền lợi người tiêu dùng tăng nhanh nhưng công tác giải quyết tranh chấp chưa thật sự hiệu quả.

Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cơ bản nhất trí với phạm vi sửa đổi này và đề nghị định vị rõ hơn vị trí và mối quan hệ của Luật trong hệ thống pháp luật hiện nay. Có ý kiến cho rằng, dự án Luật cần tiếp cận theo hướng chỉ quy định những vấn đề mới, đặc thù, chưa được điều chỉnh bởi các quy phạm pháp luật hiện hành để bảo vệ vị trí yếu thế của người tiêu dùng.

Về cơ bản, dự án Luật đã thể chế hóa và phù hợp với đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, đặc biệt là Chỉ thị số 30-CT/TW ngày 22/01/2019 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng và trách nhiệm quản lý của Nhà nước đối với công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị cơ quan soạn thảo cần tiếp tục quán triệt sâu sắc hơn các chủ trương của Đảng được ban hành gần đây để thể hóa kịp thời, đầy đủ các nội dung có liên quan.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy khẳng định: Dự án Luật cơ bản phù hợp với Hiến pháp, hệ thống pháp luật và tương thích với các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên, nhưng cần tiếp tục rà soát, đối chiếu với các luật, các điều ước quốc tế có liên quan mà nước Cộng hòa Xã hội Chủ  nghĩa Việt Nam là thành viên; phối hợp chặt chẽ với cơ quan soạn thảo các luật đang tiến hành sửa đổi, bổ sung như Luật Giá, Luật Giao dịch điện tử để tránh chồng chéo, đảm bảo tính thống nhất.

Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường thấy rằng, đa số các quy định trong dự án Luật có tính khả thi. Tuy nhiên, đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp tục rà soát trong quá trình xây dựng Luật, tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế phù hợp với điều kiện thực tế của Việt Nam để bảo đảm tính khả thi của một số quy định, tránh việc quy định chung, khó định lượng; nghiên cứu thu hút các nội dung cụ thể trong các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành luật đã được kiểm nghiệm trong thực tiễn vào dự án Luật; đánh giá sâu hơn tính khả thi của các quy định, đặc biệt là các quy định mới tại Điều 6, Chương III, Chương IV và Chương V của dự án Luật.

Tăng cường trách nhiệm bảo vệ người tiêu dùng qua các giao dịch đặc thù

Tại Phiên họp, các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội tập trung thảo luận về các nội dung: Bảo vệ thông tin và sử dụng thông tin của người tiêu dùng; Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong các giao dịch đặc thù; Các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng...

Về bảo đảm an toàn thông tin của người tiêu dùng, có thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị bổ sung cơ chế, hình thức thông báo của tổ chức, cá nhân kinh doanh hoặc bên lưu trữ thông tin liên quan cho người tiêu dùng bên cạnh việc thông báo cho cơ quan chức năng sau khi phát hiện sự cố hệ thống thông tin bị tấn công làm phát sinh nguy cơ mất thông tin của người tiêu dùng.

Về trách nhiệm bảo vệ thông tin của người tiêu dùng, các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội nêu quan điểm cần quy định rõ trường hợp tổ chức, cá nhân kinh doanh ủy quyền hoặc thuê bên thứ ba thực hiện việc thu thập, lưu trữ, sử dụng, chỉnh sửa, cập nhật, huỷ bỏ thông tin của người tiêu dùng thì phải được sự đồng ý của người tiêu dùng.

Đối với bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong các giao dịch đặc thù, các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội nêu quan điểm, cần tiếp tục rà soát để bảo đảm các khái niệm về giao dịch đặc thù thật sự rõ ràng, mạch lạc, đặc biệt là các hình thức bán hàng trực tiếp; nghiên cứu bổ sung quy định phù hợp với nền kinh tế số, môi trường kinh doanh số để bảo vệ người tiêu dùng trong các giao dịch điện tử; tiếp tục rà soát các nội dung liên quan, đối chiếu với các quy định trong dự án Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi).

Đóng góp ý kiến về các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, một số thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị nghiên cứu bổ sung quy định phân công rõ đầu mối, nhiệm vụ cho cơ quan quản lý nhà nước, chính quyền địa phương và tổ chức xã hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng cũng như xây dựng cơ chế phối hợp phù hợp để tạo điều kiện cho các tổ chức xã hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng hoạt động chuyên nghiệp, hiệu quả hơn. Có ý kiến đề nghị quy định về trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội (khoản 2 và khoản 3 của Điều 76) thành 01 điều riêng để thể hiện vai trò của các tổ chức này trong việc tham gia bảo vệ người tiêu dùng.

Có ý kiến đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu, quy định rõ bảo vệ người tiêu dùng là người tiêu dùng dễ bị tổn thương. Trong thực tế, nhóm người tiêu dùng này thường là đối tượng yếu thế trong xã hội và thường bị thiệt thòi khi giải quyết tranh chấp do: Địa bàn sinh sống ở xa, đi lại khó khăn;  Bất đồng ngôn ngữ (nếu là người dân tộc thiểu số không thông thạo tiếng Việt);  Bị hạn chế do khả năng nhận thức, vận động (do tuổi tác, bệnh tật...).

Quy định cụ thể việc bảo vệ người tiêu dùng trong bán hàng đa cấp, giao dịch điện tử,...

Đóng góp vào dự án Luật, Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Bùi Văn Cường đánh giá cao cơ quan soạn thảo và thẩm tra đã nỗ lực để hoàn thiện dự án Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi). 

Tuy nhiên, trong dự án Luật cần có thêm 1 chương hoặc 1 mục về Hợp tác quốc tác quốc tế, trong đó nhấn mạnh đến trách nhiệm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đối với các giao dịch hàng hóa.

Ngoài ra, theo Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Bùi Văn Cường, với sự phát triển của khoa học công nghệ, việc mua bán thông qua các hình thức thức mới được nhiều người dân ưa chuộng. 

Để đảm bảo quyền lợi của người tiêu dùng đối khi mua bán, thanh toán thì trong dự án Luật cần đề cập cụ thể hơn đối với các giao dịch mang tính chất đặc thù như giao dịch từ xa, bán hàng đa cấp, giao dịch điện tử...

Đồng thuận với quan điểm trên, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh nêu quan điểm: Kinh tế, hoạt động thương mại ngày càng phát triển thì các phương thức kinh doanh, thanh toán qua môi trường mạng ngày càng phổ biến và thuận tiện hơn cho cả nhà sản xuất, doanh nghiệp và người tiêu dùng. 

Tuy nhiên, hình thức này cũng tiềm ẩn rủi ro nếu như thông tin, dữ liệu cá nhân của người tiêu dùng bị rò rỉ và được cung cấp tới bên thứ 3 nhưng lại bị lợi dụng vào mục đích khác. Do đó, để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tốt hơn, trong dự án Luật cần đề kỹ lưỡng hơn về trách nhiệm bảo vệ thông tin của người tiêu dùng.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh cũng cho rằng, hiện nay, hàng hóa của Việt Nam không chỉ được tiêu thụ ở trong nước mà còn xuất khẩu sang nhiều nước khác. Chính vì vậy, trong dự án Luật cần nói rõ hơn về việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng là người nước ngoài như để họ biết cụ thể hơn về chất lượng, xuất xứ sản phẩm...

Cần bổ sung quy định trách nhiệm của cơ sở sản xuất hàng hóa, kinh doanh sản phẩm

Đề cập về trách nhiệm của các cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Trần Thanh Mẫn cho rằng, trong dự án Luật cần nêu thêm về quy định trách nhiệm của cơ sở sản xuất hàng hóa, kinh doanh sản phẩm. 

Để thực hiện được việc này, trong dự án Luật cần nêu rõ vai trò, trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị xã hội trong việc giám sát các cơ sở đó.

Bên cạnh đó, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị xã hội cần có sự phối hợp với các Bộ ngành trong việc phân cấp thực hiện, tăng cường công tác thông tin tuyên truyền về trách nhiệm bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng.

Làm rõ quyền và lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng

Phát biểu tại Phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nêu quan điểm, trong dự án Luật cần đề cập rõ hơn về quyền và lợi ích hợp pháp chính đáng của người tiêu dùng. Theo đó, dự án Luật cần được nêu rõ là người tiêu dùng cần phải hiểu về các quyền được bảo vệ khi mua sắm hàng hóa như quyền được đảm bảo chất lượng hàng hóa, dịch vụ và các chi phí; các doanh nghiệp tăng giá sản phẩm có đúng hay không. Mặt khác, trong dự án Luật, dịch vụ sự nghiệp công, dịch vụ công ích cho người tiêu dùng chưa được đề cập nên cần được phân tích thấu đáo hơn.

Đối với giao dịch đặc thù, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nhấn mạnh, trong dự án Luật cần được nêu rõ hơn về chính sách thực hiện giao dịch này. Trong quá trình chuyển đổi số thì cơ quan soạn thảo và thẩm tra dự án Luật cần xem xét điều khoản nào thực hiện chính sách trong giao dịch đặc thù như đối với giao dịch mua bán thông qua quá trình chuyển đổi số...

Nhằm bảo về quyền lợi người tiêu dùng tốt hơn, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ cũng nhấn mạnh đến vai trò, trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức xã hội nghề nghiệp, các bên cung cấp sản phẩm hàng hóa...

Để dự án Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng được áp dụng vào thực tiễn trong cuộc sống, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ khẳng định, dự án Luật cần có sự thống nhất với các luật liên quan như Bộ luật Tố tụng dân sự, pháp luật về dữ liệu cá nhân. 

Dự án Luật cũng cần có sự tương thích đối với pháp luật liên quan đến công tác bảo vệ người dân tộc và người yếu thế; pháp luật về xử lý vi phạm hành chính, Luật Giao dịch điện tử; pháp luật về Tố tụng hình sự, pháp luật về tiêu chuẩn hàng hóa, pháp luật về quảng cáo, quy định về cung ứng dịch vụ công, những luật liên quan đến các điều ước quốc tế...

Hoàn thiện dự án Luật trước khi trình Quốc hội xem xét, đóng góp ý kiến tại Kỳ họp thứ 4

Cũng tại Phiên họp, Bộ trưởng Bộ Công Thương đã làm rõ hơn những nội dung được đưa ra trong dự án Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và cho biết, Bộ sẽ tiếp thu ý kiến đóng góp của các thành viên Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội để hoàn thiện dự án Luật trước khi trình cơ quan thẩm tra xem xét để trình Quốc hội đóng góp ý kiến trong Kỳ họp thứ 4.

Phát biểu Kết luận Phiên họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải đánh giá cao các ý kiến đóng góp của các đại biểu, thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội đóng góp cho dự án Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi).

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải đề nghị Chính phủ rà soát kỹ các Chỉ thị, Nghị quyết liên quan đến bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; rà soát các chính sách pháp luật, điều khoản theo hướng dự án Luật phải thống nhất, đồng bộ với các luật khác và phù hợp với hệ thống pháp luật cũng như các điều ước, thông lệ quốc tế...

Ngoài ra, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải cũng đề nghị Chính phủ tiếp thu các ý kiến của thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, sự chỉ đạo của Chủ tịch Quốc hội để hoàn thiện dự án Luật. 

Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cần xem xét lại việc hoàn thiện dự án Luật trước khi trình Quốc hội xem xét, đóng góp ý kiến tại Kỳ họp thứ 4 tới./.