Cân nhắc việc cho phép AI sử dụng dữ liệu mà không xin phép tác giả

Tiếp tục Kỳ họp thứ 10, sáng 24/11, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ.

Liên quan đến việc cho phép tổ chức, cá nhân sử dụng văn bản và dữ liệu đã công bố hợp pháp nhằm nghiên cứu, huấn luyện và phát triển hệ thống AI, đại biểu Trần Thị Thu Đông, Đoàn ĐBQH tỉnh Cà Mau cho rằng, AI là xu hướng tất yếu, có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế số và công nghiệp văn hóa.

Tuy nhiên, chính vì tầm ảnh hưởng rộng lớn, tác động sâu sắc, đặc biệt đến quyền lợi và lợi ích của người sáng tạo cần phải thận trọng để có bước đi phù hợp. Dự thảo hiện đề cập đến một vấn đề mà ngay cả thế giới hiện nay cũng chưa đạt được sự đồng thuận.

Liên minh châu Âu đã phải tranh luận nhiều năm để đưa ra hai cơ chế thận trọng về khai thác dữ liệu. Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc đều đang tiếp tục điều chỉnh sau hàng loạt điều kiện liên quan đến việc AI sử dụng dữ liệu mà không xin phép tác giả. 

Nhiều quốc gia đang tạm thời dừng mở rộng ngoại lệ vì nguy cơ xâm hại bản quyền và tác động tiêu cực đến thu nhập của cộng đồng sáng tạo. Trong bối cảnh chung ấy, việc đưa quy định trên vào luật ở thời điểm hiện nay thì có thể tạo ra những hệ lụy khó lường.

Theo đại biểu Trần Thị Thu Đông, cộng đồng văn học, mỹ thuật và sáng tạo, những người trực tiếp bị tác động đang hết sức lo ngại, bởi nếu quy định này chưa chặt chẽ mà đã ban hành chúng ta sẽ đối diện với những nguy cơ sau:

Thứ nhất, dữ liệu sáng tạo của văn nghệ sĩ có thể bị thu thập tràn lan, sao chép hàng loạt để huấn luyện AI mà họ không hề hay biết.

Hai là, thu nhập về mô hình khai thác tác phẩm có thể bị thay thế, bị suy giảm nghiêm trọng.

Ba là, các sản phẩm AI tạo ra từ chính các tác phẩm của họ lại cạnh tranh trở lại với họ trên thị trường.

Bốn là, nguy cơ xóa nhòa dấu ấn sáng tạo, nhầm lẫn tác giả, thậm chí là làm biến dạng tác phẩm.

Đại biểu Trần Thị Thu Đông nhấn mạnh, những lo ngại trên hoàn toàn có cơ sở khi thế giới đã xuất hiện hàng chục vụ kiện chống lại các mô hình AI lớn vì sử dụng dữ liệu không xin phép; yêu cầu của nhiều nước về việc tạm dừng mở rộng ngoại lệ cho AI để bảo vệ bản quyền. Tuyệt đối không thể để lao động sáng tạo, trở thành nguồn tài nguyên miễn phí cho các hệ thống tự động. 

Một vấn đề nữa là khoản 5 Điều 7 của dự thảo Luật hiện nay chỉ nêu các yêu cầu là không xâm phạm, không gây thiệt hại nhưng lại không có tiêu chí xác định thế nào là thiệt hại không có giới hạn, phạm vi dữ liệu, không ràng buộc trách nhiệm minh bạch, không quy định cơ chế giám sát. 

Nếu để nguyên quy định này có thể trở thành cánh cửa rất rộng để thu thập dữ liệu hàng loạt, gây thiệt hại không thể phục hồi đối với tác giả, nghệ sĩ và các ngành công nghiệp văn hóa.

Theo Quochoi.vn, từ những phân tích nêu trên, đại biểu Trần Thị Thu Đông đề nghị Ban soạn thảo cân nhắc chưa nên đưa quy định trên vào luật tại thời điểm hiện nay mà Cơ quan soạn thảo nên tiếp tục nghiên cứu sâu thêm, tham khảo sự hoàn thiện của các quốc gia đi trước, đặc biệt là EU và Mỹ- nơi những tranh chấp lớn về AI còn đang tiếp diễn với văn học, nghệ thuật và công nghiệp văn hóa.

Việt Nam mong muốn đất nước phát triển công nghiệp công nghệ phát triển AI nhưng các ĐBQH càng mong muốn bảo vệ công bằng cho người sáng tạo, những người đang đóng góp trí tuệ, cảm xúc và lao động nghệ thuật cho xã hội. 

Vì thế, cần hỗ trợ AI nhưng không thể đánh đổi bản quyền, không thể để tác phẩm trở thành nguyên liệu không kiểm soát cho các hệ thống máy học. 

Vì vậy, đại biểu Trần Thị Thu Đông đề nghị chưa đưa quy định tại Khoản 5 vào luật vào thời điểm này và cần tiếp tục nghiên cứu thận trọng, kỹ lưỡng để có giải pháp đảm bảo hài hòa giữa bảo vệ quyền tác giả và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.