Cần làm rõ hơn quy định việc yêu cầu cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 2

Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Lý lịch tư pháp.

Qua thảo luận, các đại biểu nhấn mạnh sự cần thiết ban hành Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Lý lịch tư pháp. Đồng thời cho rằng, việc sửa đổi, bổ sung Luật Lý lịch tư pháp năm 2009 nhằm thực hiện các chủ trương, quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước về chuyển nhiệm vụ quản lý nhà nước về lý lịch tư pháp và thực hiện dịch vụ công cấp Phiếu Lý lịch tư pháp từ Bộ Tư pháp về Bộ Công an; đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ trong xây dựng Cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp và cấp Phiếu lý lịch tư pháp; đồng thời khắc phục vướng mắc, bất cập về mô hình quản lý Cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp.

Nghiên cứu, cân nhắc theo hai hướng 

Góp ý về quyền yêu cầu cấp Phiếu lý lịch tư pháp quy định tại Điều 7 (được sửa đổi, bổ sung tại khoản 3 Điều 1), đại biểu Nguyễn Minh Tâm - Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị cho biết, tại điểm b khoản 1 Điều 41 Luật Lý lịch tư pháp hiện hành quy định: “Phiếu lý lịch tư pháp số 2 cấp cho cơ quan tiến hành tố tụng theo quy định tại khoản 2 Điều 7 Luật này và cấp theo yêu cầu của cá nhân để người đó biết được nội dung về lý lịch tư pháp của mình”.

Dẫn chứng từ thực tế, đại biểu Nguyễn Minh Tâm nhận thấy, nhiều cơ quan, tổ chức yêu cầu công dân cung cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 02 để sử dụng vào các mục đích chứng minh tình trạng án tích của bản thân để nộp hồ sơ xin việc làm, du học, định cư hoặc đi xuất khẩu lao động…, điều này trái với quy định nêu trên. 

Để khắc phục tình trạng trên, dự thảo sửa đổi, bổ sung Luật Lý lịch tư pháp lần này đã bổ sung quy định tại khoản 4 Điều 7: “Cơ quan, tổ chức không được yêu cầu cá nhân cung cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 02” là rất hợp lý, phù hợp với tinh thần chung của Luật Lý lịch tư pháp về mục đích cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 2.

Tuy nhiên, để tránh tình trạng lạm dụng yêu cầu cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 02, đại biểu Nguyễn Minh Tâm đề nghị Cơ quan soạn thảo nghiên cứu, cân nhắc vấn đề này theo hai hướng:

- Thứ nhất, bỏ quy định về cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 02 trong Luật Lý lịch tư pháp nhằm chấm dứt tình trạng lạm dụng yêu cầu cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 02.

Mặt khác, theo quy định của Bộ Luật Hình sự, người được xóa án tích coi như chưa bị kết án, vì vậy việc chứng minh về tình trạng án tích của cá nhân chỉ nên dừng lại ở việc xác nhận có án tích hoặc không có án tích. Đối với việc cần làm rõ thêm tình trạng án tích của một công dân trong một số trường hợp cụ thể thì cơ quan, tổ chức đó có trách nhiệm yêu cầu cơ quan quản lý cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp cung cấp thông tin theo yêu cầu.

- Thứ hai, nếu giữ nguyên các quy định về cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 02 như dự thảo Luật, đại biểu Nguyễn Minh Tâm đề nghị cân nhắc sửa đổi, chuyển khoản 4 Điều 7 của dự thảo Luật thành 01 khoản của Điều 8 quy định về hành vi bị nghiêm cấm và sửa lại như sau: ‘‘Điều 8: Hành vi bị nghiêm cấm: ….7. Cấm cơ quan, tổ chức yêu cầu cá nhân cung cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 2 quy định tại Điều 43 Luật này’’.

Đồng thời, sửa đổi Điều 41 quy định về Phiếu lý lịch tư pháp theo hướng phân biệt rành mạch giữa 2 loại Phiếu Lý lịch tư pháp, làm rõ mục đích sử dụng của Phiếu Lý lịch tư pháp số 1 và số 2 ngay trong nội dung Luật, tránh tình trạng lạm dụng hoặc hiểu sai dẫn đến yêu cầu Phiếu không phù hợp, tạo cơ sở pháp lý rõ ràng để người dân và cơ quan, tổ chức áp dụng đúng đắn. “Nội dung quy định về Phiếu lý lịch tư pháp trong dự thảo Luật còn mang tính khái quát, chưa thực sự rõ ràng dẫn đến lúng túng cho người dân, cơ quan và tổ chức khi xác định mình nên xin loại phiếu nào (Phiếu lý lịch tư pháp số 1 hay Phiếu số 2)”, đại biểu nêu quan điểm.

Cần quy định về việc cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 2 theo hướng quy định riêng biệt, đặc thù

Cũng theo Quochoi.vn, đồng tình với quan điểm nêu trên, đại biểu Phan Thị Mỹ Dung - Đoàn ĐBQH tỉnh Tây Ninh đề nghị xác định làm rõ hơn quy định về việc cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 2 trong hai trường hợp: (1) Theo yêu cầu của cá nhân trong trường hợp cần làm các thủ tục xuất nhập cảnh, kết hôn có yếu tố nước ngoài, xuất khẩu lao động, xin việc làm…; (2) Trong trường hợp yêu cầu cấp của cơ quan có thẩm quyền như cấp cho cơ quan tiến hành tố tụng hoặc cho các cơ quan thực hiện các thủ tục cấp chứng chỉ hành nghề, bổ nhiệm các chức danh trong trường hợp cần thiết.

Nêu rõ, quy định trong dự thảo Luật gần như giữ theo quy định hiện hành tại khoản 1 Điều 41, đại biểu Phan Thị Mỹ Dung cho rằng, quy định Phiếu lý lịch tư pháp số 2 được cấp theo yêu cầu của cá nhân chỉ để cho người đó biết nội dung về lý lịch tư pháp của mình. “Việc sử dụng lý lịch tư pháp phải được sự đồng ý của người được cấp Phiếu lý lịch tư pháp theo quy định của pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân. Phiếu lý lịch tư pháp số 2 thể hiện cả án tích đã được xóa và án tích chưa được xóa, có tác dụng hỗ trợ cho các cơ quan tiến hành tố tụng trong công tác điều tra, truy tố xét xử hoặc cấp theo yêu cầu của chính cá nhân để người đó được biết thông tin án tích của mình”, đại biểu nêu quan điểm.

Tuy nhiên, đại biểu chỉ rõ thực tế những năm gần đây, tình trạng lạm dụng Phiếu lý lịch tư pháp số 2 ngày càng gia tăng, không chỉ ảnh hưởng tới quyền được pháp luật bảo vệ bí mật cá nhân theo Hiến pháp, chính sách nhân đạo về pháp luật hình sự của Nhà nước ta, mà còn ảnh hưởng tới việc tái hòa nhập cộng đồng của người bị kết án, đặc biệt là những người đã được xóa án tích. 

Ngoài ra, đại biểu cho rằng, quy định về chế tài cơ quan, tổ chức không được yêu cầu cá nhân cung cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 2 còn chưa rõ ràng, khó thực hiện, nhất là đối với các tổ chức nước ngoài yêu cầu; đồng thời cũng rất khó để chứng minh Phiếu lý lịch tư pháp có trong hồ sơ là do cơ quan, tổ chức đó yêu cầu hay người được cấp phiếu lý lịch tư pháp tự nguyện cung cấp, đồng ý cho cơ quan, tổ chức đó sử dụng Phiếu lý lịch tư pháp số 2 của mình.

Từ những phân tích nêu trên, đại biểu Phan Thị Mỹ Dung đề nghị cần nghiên cứu có cơ chế khác để thông tin cho cá nhân biết về tình trạng án tích của họ khi họ có yêu cầu, thay vì cấp phiếu Phiếu lịch tư pháp số 2 để họ biết về tình trạng thông tin án tích của mình. Ví dụ như họ có thể tự tra cứu trên dữ liệu thông tin của mình trên app VNEID với đầy đủ thông tin về một công dân và thông tin về nhân thân.

“Tôi đề nghị điều chỉnh nội dung này theo hướng bổ sung quy định: Ai, trong trường hợp nào được tra cứu biết thông tin về án tích của một người. Tóm lại, tôi cho rằng, cần quy định về việc cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 2 theo hướng quy định riêng biệt, đặc thù, không phải là trình tự, thủ tục để giải quyết một thủ tục hành chính cũng như không là thành phần hồ sơ trong giải quyết các thủ tục hành chính khác”, đại biểu kiến nghị.

Hai nguyên nhân chính hiện nay dẫn đến việc lạm dụng Phiếu lí lịch tư pháp cũng như gây khó cho người dân

Đánh giá cao hồ sơ dự án Luật này, đại biểu Đồng Ngọc Ba - Đoàn ĐBQH tỉnh Gia Lai ghi nhận, mục tiêu của Luật này trong thời gian tới sẽ giúp khắc phục cơ bản tình trạng lạm dụng cấp Phiếu lịch tư pháp cũng như cung cấp thông tin về lý lịch tư pháp của cá nhân. Cho rằng, đây là dữ liệu rất nhạy cảm, đại biểu Đồng Ngọc Ba đề nghị cần quản lý chặt nội dung này. Tương tự với nhiều nước trên thế giới, dự thảo Luật phải xác định nguyên tắc đối với dữ liệu này chúng ta sử dụng ở mức tối thiểu để vừa phục vụ, bảo vệ các lợi ích của xã hội, vừa phải bảo vệ lợi ích của cá nhân - những người có thông tin về án tích.

Chỉ rõ hai nguyên nhân chính hiện nay dẫn đến việc lạm dụng Phiếu lí lịch tư pháp cũng như gây khó cho người dân, đại biểu Đồng Ngọc Ba cho rằng, nguyên nhận thứ nhất là do trong các quy định của các văn bản quy phạm pháp luật (gồm cả luật, các nghị định, thông tư…) quy định về Phiếu lịch tư pháp nhưng chưa có căn cứ rõ ràng và thống nhất. Nguyên nhân thứ hai là do các tổ chức, cơ quan, doanh nghiệp yêu cầu các cá nhân phải cung cấp các thông tin để chứng minh về tình trạng án tích.

Do đó, đại biểu Đồng Ngọc Ba đề nghị cần phải rà soát, phân tích kỹ và trong dự thảo Luật này cần phải bổ sung thêm hai nhóm quy định:

 (1) Phải quy định rõ tiêu chí, căn cứ liên quan đến trật tự, an toàn xã hội, liên quan đến các đối tượng như trẻ em, người yếu thế, mất năng lực, hành vi dân sự hoặc liên quan đến quản lý tài sản, tài chính…, chỉ khi có các căn cứ này thì trong luật hoặc Nghị định mới có thể quy định yêu cầu cấp Phiếu lý lịch tư pháp;

(2) Cần quy định rõ cấm hoặc quy định không cho phép việc tùy tiện yêu cầu chứng minh tình trạng án tích trong các giao dịch tư nhân như tuyển dụng, nhằm đảm bảo quyền bảo vệ dữ liệu cá nhân và thúc đẩy chuyển đổi số thông qua tích hợp thông tin lý lịch tư pháp.

Quan tâm đến Phiếu lý lịch tư pháp số 2, đại biểu Trương Trọng Nghĩa - Đoàn ĐBQH TP. Hồ Chí Minh cho rằng, định chế xóa án tích là một định chế nhân văn, thuộc về quyền con người mà hầu hết các quốc gia đều áp dụng và nằm trong Điều 69 của Bộ luật Hình sự.

“Theo Điều 69 của Bộ luật Hình sự quy định, những người được xóa án tích được coi như người chưa từng có tiền án, tiền sự, giúp cho họ tái hòa nhập cộng đồng, khi đáp ứng các yêu cầu của luật định thì họ trở thành một công dân bình thường. Và ở một số quốc gia đã cấm việc tuyển dụng lao động phải chứng minh người được tuyển dụng đã được xóa án tích”, đại biểu nêu dẫn chứng.

Vì vậy, đại biểu Trương Trọng Nghĩa đề nghị dự thảo Luật cần thiết kế chặt chẽ hơn nội dung này. “Cần xem xét nếu trong Bộ luật Dân sự của nước ta hay Bộ luật Lao động còn thiếu yếu tố này thì cần được bổ sung, nếu ai yêu cầu chứng minh việc xóa án tích thì được coi hành vi đó là trái pháp luật. Đồng thời trong các giao dịch dân sự nếu cũng yêu cầu nội dung này sẽ là bất bình đẳng, có sự phân biệt thì phải vô hiệu yêu cầu đó”, đại biểu kiến nghị.

Sẽ nghiên cứu chỉnh lý trong dự thảo Luật theo hướng các cơ quan, tổ chức không được phép yêu cầu công dân cung cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 2

Giải trình, làm rõ ý kiến ĐBQH quan tâm về nội dung này, Đại tướng Lương Tam Quang, Bộ trưởng Bộ Công an cho biết, Cơ quan chủ trì soạn thảo sẽ tiếp thu ý kiến của ĐBQH, nghiên cứu chỉnh lý trong dự thảo Luật theo hướng mục đích là quản lý thông tin lý lịch tư pháp, Phiếu lý lịch tư pháp nhằm giúp công dân biết về thông tin lý lịch tư pháp của mình để giải quyết thủ tục hành chính của cá nhân; đồng thời hỗ trợ công tác quản lý cán bộ, công chức, viên chức nhằm giảm thiểu tình trạng yêu cầu Phiếu lý định tư pháp trong công tác quản lý nhân sự.

Tiếp thu ý kiến của ĐBQH về quyền yêu cầu cấp Phiếu lý lịch tư pháp, Bộ trưởng Bộ Công an nêu rõ, Cơ quan soạn thảo sẽ nghiên cứu chỉnh lý trong dự thảo Luật theo hướng các cơ quan, tổ chức không được phép yêu cầu công dân cung cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 2 nhằm đảm bảo công tác tái hòa nhập cộng đồng của người đã chấp hành xong án phạt tù cũng như bảo đảm bí mật đời tư cá nhân, đồng thời hạn chế tối đa tình trạng yêu cầu Phiếu lịch tư pháp số 2 tràn lan trong thời gian vừa qua.