Cần thể hiện rõ nét hơn vai trò của doanh nghiệp, khu vực kinh tế tư nhân, "chủ thuyết" phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo

Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, sáng 6/5, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan, Quốc hội nghe Tờ trình và Báo cáo thẩm tra về dự án Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. 

Theo đó, việc đẩy mạnh đơn giản hóa thủ tục hành chính trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là một trong những nội dung trọng tâm của dự án Luật này.

Đề cập về sự cần thiết của việc ban hành Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Thành Long cho biết, trong hơn 10 năm qua, Luật Khoa học và Công nghệ năm 2013 đã phát huy vai trò quan trọng trong việc tạo hành lang pháp lý cơ bản và quan trọng cho việc tiếp tục đổi mới mạnh mẽ, đồng bộ tổ chức, cơ chế quản lý, cơ chế hoạt động Khoa học và Công nghệ. 

Trên cơ sở đó, Khoa học và Công nghệ đã có những bước tiến tích cực, đóng góp thiết thực cho phát triển kinh tế - xã hội và được minh chứng qua nhiều kết quả nổi bật. 

Tuy nhiên, quá trình triển khai thi hành Luật Khoa học và Công nghệ năm 2013 cho thấy, pháp luật hiện hành còn có những nội dung chưa phù hợp với yêu cầu, đòi hỏi từ thực tiễn để phát triển khoa học, công nghệ, phát triển kinh tế - xã hội.

Dự thảo Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo gồm 8 chương và 83 điều (tăng 2 điều so với Luật Khoa học và Công nghệ năm 2013 do bổ sung nội dung đổi mới sáng tạo và cấu trúc lại Luật nên về hình thức có nhiều thay đổi so với luật hiện hành. 

Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo quy định về hoạt động của tổ chức, cá nhân trong lĩnh vực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; các biện pháp bảo đảm phát triển khoa học, công nghệ và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Luật cũng quy định về quản lý Nhà nước đối với khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo nhằm góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân, bảo vệ môi trường và thúc đẩy phát triển bền vững. 

Luật này áp dụng đối với tổ chức, cá nhân hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo tại Việt Nam hoặc ngoài lãnh thổ Việt Nam nhưng có quyền và nghĩa vụ theo pháp luật Việt Nam, các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Dự thảo Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo: Đề xuất 6 chính sách

Theo Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Thành Long, dự thảo Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đã bám sát các nội dung chính sách tại Nghị quyết 118/NQ-CP ngày 03/8/2024 của Chính phủ về phiên họp chuyên đề về xây dựng pháp luật tháng 7/2024 (đã báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội), cụ thể: 

Chính sách 1: Đổi mới hoạt động nghiên cứu, phát triển và đổi mới sáng tạo, quản lý nhà nước về Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; 

Chính sách 2: Phát triển tiềm lực khoa học và công nghệ; 

Chính sách 3: Thu hút đầu tư, tạo thuận lợi sử dụng ngân sách cho Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; 

Chính sách 4: Thúc đẩy hoạt động Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp và phát triển thị trường khoa học và công nghệ; 

Chính sách 5: Tăng cường phổ biến tri thức khoa học và công nghệ. 

Đồng thời, để kịp thời thể chế hóa các nhiệm vụ, giải pháp tại Nghị quyết số 57-NQ/TW, Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đã bổ sung Chính sách 6 liên quan đến hành lang pháp lý cho hoạt động khởi nghiệp sáng tạo.

Dự thảo Luật được thiết kế theo nguyên tắc giảm thủ tục hành chính, tăng cường hậu kiểm, chuyển đổi số toàn diện trong công tác quản lý và hoạt động Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Thay đổi tư duy quản lý theo hướng quản lý hiệu quả, không quản lý quá trình. 

Thu hút nguồn đầu tư ngoài ngân sách Nhà nước cho khoa học và công nghệ thông qua việc khuyến khích doanh nghiệp đầu tư, tài trợ kinh phí cho nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ. 

Kế thừa tối đa những nội dung của Luật Khoa học và Công nghệ 2013 đã được triển khai có hiệu quả trong thời gian qua và phù hợp với yêu cầu phát triển Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo hiện nay.

Cần thể hiện rõ nét hơn vai trò của doanh nghiệp, khu vực kinh tế tư nhân, "chủ thuyết" phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo

Thay mặt cơ quan thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy khẳng định, Ủy ban cơ bản thống nhất với quan điểm xây dựng Luật.

Đồng thời Ủy ban đề nghị bám sát hơn nữa và thể chế hóa đầy đủ tinh thần của Nghị quyết số 57-NQ/TW; thể hiện rõ nét hơn vai trò của doanh nghiệp, khu vực kinh tế tư nhân, “chủ thuyết” phát triển trong lĩnh vực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; có quy định mang tính đột phá, vượt trội; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, đơn giản hóa thủ tục hành chính; 

Chú trọng chính sách kiến tạo phát triển đồng bộ với quản lý theo cơ chế phù hợp. Hồ sơ dự án Luật cơ bản đáp ứng yêu cầu theo quy định, đủ điều kiện trình Quốc hội.

Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị rà soát, bảo đảm tính khả thi, nhất là khả năng đáp ứng yêu cầu xây dựng, ban hành văn bản quy định chi tiết có hiệu lực cùng thời điểm có hiệu lực của văn bản Luật. 

Ngoài ra, Ủy ban cơ bản tán thành với phạm vi điều chỉnh, tên gọi của dự thảo Luật. Đề nghị tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện kết cấu dự thảo Luật, thể hiện đầy đủ, phản ánh đúng vai trò, thứ tự ưu tiên của các nội dung trọng tâm.

Chấp nhận rủi ro trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo

Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường tán thành với quy định chấp nhận rủi ro trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (Điều 9); cần bổ sung quy định để phân biệt với lỗi chủ quan hoặc vi phạm đạo đức nghiên cứu; bổ sung nguyên tắc nhằm giảm thiểu tối đa rủi ro, tránh lạm dụng. 

Nhất trí với sự cần thiết và cơ bản thống nhất với nội dung quy định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (từ Điều 20 đến Điều 23) nhưng cần thiết kế mang tính nguyên tắc chung, bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật. 

Ủy ban tán thành với quy định phân chia lợi nhuận từ thương mại hóa kết quả thực hiện nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo sử dụng ngân sách nhà nước (Điều 28) và đề nghị nghiên cứu chỉnh lý theo hướng cần xác định khung tỷ lệ phân chia cụ thể, khuyến khích cơ chế tự thoả thuận quy định trong hợp đồng và có thể dựa trên tỷ lệ vốn góp.

Về thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp và nền kinh tế (Chương IV), Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường thấy rằng, doanh nghiệp là động lực chính thúc đẩy đổi mới sáng tạo, cung cấp nguồn lực tài chính, nhân lực cho các hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) và đưa sản phẩm, công nghệ mới ra thị trường, góp phần tăng trưởng kinh tế đất nước. 

Do đó, Ủy ban cơ bản tán thành các quy định này và đề nghị rà soát việc gắn kết đồng bộ, thống nhất với các quy định về đầu tư, tài chính, nguồn nhân lực, cơ sở hạ tầng hệ sinh thái và phát triển thị trường khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo để bảo đảm tính khả thi.

Về tổ chức Khoa học, Công nghệ và đổi mới sáng tạo, một số ý kiến đề nghị cân nhắc việc không tiếp tục quy định “viện hàn lâm” là một hình thức tổ chức khoa học, công nghệ; nghiên cứu, bổ sung quy định về việc xây dựng và thúc đẩy các trung tâm nghiên cứu liên ngành, tích hợp khoa học xã hội và nhân văn với khoa học tự nhiên và kỹ thuật vì hiện nay đã trở thành động lực trung tâm của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo bền vững. 

Ủy ban đề nghị cần làm rõ vị trí pháp lý của cơ sở giáo dục đại học với tư cách tổ chức khoa học và công nghệ, phân biệt rõ với các tổ chức khoa học và công nghệ trực thuộc, bảo đảm thống nhất với Luật Giáo dục đại học.

Về phát triển nhân lực, nhân tài khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị nghiên cứu quy định về xây dựng chương trình đào tạo nhân lực nghiên cứu trình độ cao và kỹ năng công nghệ mới, có cơ chế luân chuyển nhà khoa học giữa viện - trường - doanh nghiệp, cơ chế thu hút chuyên gia quốc tế và chuyên gia Việt Nam ở nước ngoài tham gia các chương trình, dự án, đề án, nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo mang tầm chiến lược. 

Ủy ban cũng đề nghị rà soát, nghiên cứu bổ sung quy định về tiêu chí chuyên gia, nhân tài; quy định đầy đủ, phù hợp về quyền, nghĩa vụ nhất là tự chủ về chuyên môn, nhân sự và tài chính. Cần có quy định khuyến khích triển khai chương trình giáo dục STEM, STEAM; có chính sách thúc đẩy xây dựng văn hóa sáng tạo.

Về tài chính cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, Ủy ban cho rằng, cần rà soát, bổ sung các quy định để thu hút, khơi thông nguồn vốn đầu tư từ cộng đồng, xã hội và từ khu vực tư nhân. 

Nghiên cứu, hoàn thiện quy định liên quan đến các quỹ; bổ sung quy định việc kết nối, liên thông, phối hợp, đối ứng giữa các quỹ bộ, ngành, địa phương với Quỹ phát triển khoa học, công nghệ quốc gia nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước, tránh manh mún, dàn trải; đề nghị giải trình về tính phù hợp, cơ chế quản lý, nguồn ngân sách chi cho các quỹ, hiệu quả sử dụng khi quy định 05 loại quỹ trong dự thảo Luật. 

Về cơ chế quản lý kinh phí, Ủy ban đề nghị cần nghiên cứu quy định về cơ chế rút gọn thủ tục đầu tư cho các dự án phát triển hạ tầng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trọng điểm./.