Làm rõ tính đặc thù trong chính sách tín dụng giáo dục

Trình bày báo cáo tóm tắt nội dung Nghị quyết, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phạm Ngọc Thưởng cho biết, một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo được thể hiện trong dự thảo Nghị quyết theo 6 chính sách cụ thể:

Chính sách tập trung phát triển nguồn nhân lực giáo dục, giao thẩm quyền cho giám đốc sở giáo dục trong việc tiếp nhận, điều động và phân công cán bộ, giáo viên, nhân viên; áp dụng mức ưu đãi nghề tối thiểu 70% cho giáo viên, 30% cho nhân viên và 100% cho vùng khó khăn. Các cơ sở được tự quyết định thu nhập tăng thêm, có chính sách đặc thù cho nhân lực văn hóa, thể thao thành tích cao và đào tạo chuyên sâu trong lĩnh vực sức khỏe.

Chính sách hợp tác phát triển chương trình giáo dục, đặt mục tiêu ban hành một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc từ năm học 2026–2027, hướng tới miễn phí vào năm 2030; miễn học phí môn quốc phòng – an ninh; cho phép cơ sở giáo dục hợp tác với doanh nghiệp, đồng đầu tư và chia sẻ lợi ích, cũng như tiếp nhận, chuyển giao chương trình nước ngoài đã được kiểm định chất lượng quốc tế.

Chính sách chuyển đổi số và phát triển khoa học công nghệ trong giáo dục, với trọng tâm là đầu tư hạ tầng số, cơ sở dữ liệu quốc gia, hình thành các trung tâm đổi mới sáng tạo, cho phép doanh nghiệp góp vốn bằng tài sản trí tuệ và được giảm 50% thuế trong 10 năm, sau đó áp dụng thuế suất 5%. Dự thảo cũng đề xuất cơ chế khoán chi theo kết quả đầu ra, tăng tính hiệu quả trong sử dụng ngân sách.

Chính sách mở rộng tự chủ và hợp tác quốc tế, cho phép các cơ sở giáo dục chủ động tổ chức hội nghị, hội thảo quốc tế không cần xin phép; miễn thuế thu nhập 12 tháng đầu, giảm 50% trong 29 tháng tiếp theo cho chuyên gia nước ngoài; và cho phép thành lập phân hiệu đại học công lập của Việt Nam ở nước ngoài.

Chính sách mở rộng khả năng tiếp cận nguồn tín dụng ưu đãi để người học có thể trang trải chi phí học tập và sinh hoạt, đồng thời triển khai chương trình trọng điểm quốc gia đào tạo tiến sĩ gắn với nhiệm vụ khoa học công nghệ tiên tiến.

Chính sách ưu đãi đầu tư, cho phép HĐND và UBND cấp tỉnh quyết định dự án và sử dụng đất giáo dục theo thủ tục rút gọn, đảm bảo chi ngân sách tối thiểu 20% cho giáo dục, trong đó tối thiểu 50% đầu tư cho vùng khó khăn, cùng chính sách khấu trừ thuế đối với các khoản tài trợ cho giáo dục.

Theo Quochoi.vn, thay mặt cơ quan thẩm tra, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội Đinh Công Sỹ cho biết cơ quan thẩm tra tán thành về chủ trương, song đề nghị đánh giá kỹ tác động tài chính, nhân lực và cơ chế thực thi, đảm bảo tính khả thi, tránh dàn trải nguồn lực.

Ủy ban đề nghị làm rõ sự khác biệt giữa cơ chế phối hợp nhân lực và cơ chế đồng sở hữu, có quy định kiểm soát chặt việc thương mại hóa trong cơ chế tự chủ tài chính. Với chính sách chuyển đổi số, cần bổ sung nội dung nâng cao năng lực số cho đội ngũ nhà giáo, cơ chế kiểm soát việc góp vốn bằng tài sản trí tuệ, quy định cụ thể về khoán chi, tiêu chí đánh giá và kiểm toán công khai.

Đối với tự chủ và hợp tác quốc tế, Ủy ban đồng tình mở rộng quyền tự chủ nhưng đề nghị quy định hình thức “đăng ký hoặc thông báo” thay cho việc miễn hoàn toàn thủ tục tổ chức hội thảo quốc tế, đồng thời làm rõ đối tượng được miễn giảm thuế là chuyên gia nước ngoài hay người Việt Nam.

Về ưu đãi đầu tư, cơ quan thẩm tra tán thành với thẩm quyền của địa phương, nhưng yêu cầu Chính phủ ban hành hướng dẫn chi tiết, bảo đảm minh bạch, đồng thời nghiên cứu mở rộng tín dụng ưu đãi cho dự án giáo dục.

Ủy ban cũng lưu ý cần rà soát kỹ thuật văn bản, hướng dẫn rõ điều khoản chuyển tiếp, đảm bảo thống nhất giữa các quy định pháp luật hiện hành, góp phần hoàn thiện khung chính sách đặc thù, vượt trội để phát triển giáo dục và đào tạo trong giai đoạn tới.

Tại phiên thảo luận về Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, nhiều đại biểu bày tỏ sự đồng tình cao với định hướng đổi mới mạnh mẽ của ngành giáo dục, đồng thời đề xuất các giải pháp cụ thể để nghị quyết thực sự đi vào cuộc sống, bảo đảm công bằng và tính khả thi.

Nghị quyết chỉ nên quy định nội dung chưa có trong luật

Theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội Nguyễn Hoàng Mai, nghị quyết đặc thù chỉ nên quy định những vấn đề chưa được điều chỉnh trong các luật hiện hành hoặc nhằm thí điểm trước khi luật được sửa đổi. Đại biểu đã chỉ ra một số nội dung trong dự thảo còn trùng lặp, cụ thể:

Điều 4 về chuyển đổi số và khoa học công nghệ đã được quy định trong Luật Chuyển đổi số, Luật Khoa học – Công nghệ và Nghị quyết 193 của Quốc hội về thí điểm cơ chế đột phá. “Ngoại trừ chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp, các nội dung khác nên thực hiện theo các luật và nghị quyết hiện có.

Tương tự, Điều 5 về tự chủ hợp tác quốc tế liên quan đến thuế thu nhập cá nhân của chuyên gia, nhà khoa học – theo ông nên được đưa vào Luật Thuế thu nhập cá nhân chứ không nên quy định riêng trong nghị quyết.

Về tổ chức thực hiện, Đại biểu đề nghị chỉ báo cáo Quốc hội định kỳ hai năm một lần, gắn với mốc thời gian triển khai bộ sách giáo khoa thống nhất, thay vì báo cáo hàng năm nhằm tránh tình trạng quá tải báo cáo và phân tán nội dung.

Đại biểu cũng nhấn mạnh, đối với môn học giáo dục quốc phòng – an ninh (nội dung bắt buộc), Nhà nước cần bảo đảm toàn bộ kinh phí thực hiện ngay chứ không nên để lộ trình kéo dài. “Không thể để người học phải đóng tiền cho môn học quốc phòng”, Đại biểu lưu ý.

Cần chính sách đặc thù cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số

Cho ý kiến vào Dự thảo Nghị quyết, Phó Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Trần Thị Hoa Ry đánh giá cao sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan soạn thảo và cơ quan thẩm tra. Tuy nhiên, Đại biểu cho rằng vẫn còn một số nội dung chưa được làm rõ, nhất là những vấn đề liên quan đến đồng bào dân tộc thiểu số trong mối liên hệ với Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị. Đại biểu đề cập 3 điểm chính trong Nghị quyết: (1) xây dựng mạng lưới trường phổ thông dân tộc nội trú và mở rộng đào tạo dự bị cho học sinh dân tộc thiểu số vùng khó khăn đến năm 2030; (2) triển khai chương trình đào tạo nghề chất lượng cao cho vùng đồng bào thiểu số; (3) ưu tiên đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục khi sắp xếp lại chính quyền hai cấp.

Từ đó, đại biểu đặt câu hỏi: “Những nội dung trên đã được tiếp thu và thể chế hóa trong các dự án luật sửa đổi về giáo dục hay chưa? Nếu chưa, sẽ xử lý ra sao trong giai đoạn tới để bảo đảm đồng bộ thể chế?”

Theo đại biểu, Chính phủ đang chuẩn bị hợp nhất ba chương trình mục tiêu quốc gia: Giảm nghèo, Xây dựng nông thôn mới và Phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số, trong đó các lĩnh vực văn hóa, giáo dục, y tế được giao cho các bộ chủ quản. Vì vậy, Nghị quyết lần này cần thể hiện rõ cơ chế phối hợp, trách nhiệm thực thi của các bộ, tránh chồng chéo trong tổ chức thực hiện.

Về góp ý cụ thể, đại biểu đề nghị bổ sung đối tượng “người dân tộc thiểu số” tại khoản 1, điều 6 về chính sách hỗ trợ người học, sau cụm từ “người thuộc hộ có mức sống trung bình”. Đây là chính sách thể hiện tính ưu tiên, đặc thù, hướng tới công bằng trong tiếp cận giáo dục. Đại biểu cũng đề nghị mở rộng đối tượng được vay vốn ưu đãi để trang trải chi phí học tập, đồng thời xây dựng cơ chế đào tạo đội ngũ cán bộ người dân tộc thiểu số tại chỗ, phục vụ lâu dài cho các vùng khó khăn, đúng tinh thần Nghị quyết 71.

Cần đảm bảo tính công bằng trong giáo dục

Liên quan đến chính sách miễn phí sách giáo khoa, dự thảo cho phép địa phương có điều kiện thực hiện sớm từ năm học 2026–2027, còn các địa phương khác hoàn thành vào năm 2030. Tuy nhiên theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội Tạ Văn Hạ, quy định này vi phạm nguyên tắc công bằng trong giáo dục được Hiến pháp 2013 và Luật Giáo dục bảo đảm, bởi “không thể để học sinh ở địa phương "giàu" được hưởng lợi trước, trong khi học sinh vùng khó khăn phải chờ thêm nhiều năm”. Đại biểu đề nghị rà soát lại để bảo đảm nguyên tắc ưu tiên người yếu thế, vùng khó khăn trước tiên.

Đại biểu Huỳnh Thị Phúc, Ủy viên là đại biểu Quốc hội hoạt động kiêm nhiệm của Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội đánh giá cao chủ trương ban hành một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc, nhưng đề nghị chuyển thẩm quyền quyết định sang Chính phủ, để bảo đảm sự lãnh đạo, chỉ đạo thống nhất, còn Bộ Giáo dục sẽ là cơ quan tham mưu và tổ chức triển khai.

Thúc đẩy chuyển đổi số, tạo bước đột phá trong giáo dục, đào tạo

Đại biểu Dương Minh Ánh, Ủy viên là đại biểu Quốc hội hoạt động kiêm nhiệm của Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội bày tỏ sự đồng tình cao với sự cần thiết ban hành nghị quyết, coi đây là bước đột phá trong phát triển giáo dục, đào tạo. Đồng thời đề xuất một hướng đi mới là biên soạn và triển khai sách giáo khoa điện tử (E-textbook). Theo đại biểu, tại khoản 1, điều 3, ngoài việc quy định bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc và cung cấp miễn phí vào năm 2030, Bộ Giáo dục và Đào tạo nên nghiên cứu xây dựng thêm phiên bản điện tử, học hỏi mô hình của Phần Lan, Nhật Bản, Mỹ hay Estonia. “Nếu thực hiện lộ trình từ nay đến năm 2035, có thể tiết kiệm chi phí lâu dài, đồng thời tạo bước tiến lớn trong chuyển đổi số giáo dục”, đại biểu nêu rõ.

Đại biểu phân tích, sách giáo khoa điện tử không chỉ giảm chi phí in ấn mà còn tăng khả năng tương tác, cập nhật nhanh nội dung mới, giúp học sinh tiếp cận kiến thức mọi lúc, mọi nơi, đồng thời thu hẹp khoảng cách công nghệ giữa các vùng miền. Việc áp dụng sách điện tử cũng buộc đội ngũ giáo viên phải nâng cao năng lực số và phương pháp giảng dạy hiện đại, phù hợp xu thế giáo dục thông minh.

Ngoài ra, đại biểu đề nghị bổ sung cơ chế “đặt hàng – giao nhiệm vụ” cho những ngành nghề khó tuyển sinh nhưng xã hội vẫn có nhu cầu, nhất là các lĩnh vực văn hóa nghệ thuật truyền thống như kịch hát dân tộc, biên kịch, phê bình âm nhạc, biểu diễn nhạc cụ dân tộc. “Nếu không có chính sách ưu tiên đào tạo, các ngành này sẽ thiếu hụt nhân lực nghiêm trọng trong tương lai”, đại biểu cảnh báo.

Làm rõ tính đặc thù trong chính sách tín dụng giáo dục

Phát biểu ý kiến về chính sách tín dụng trong giáo dục, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội Đỗ Thị Lan cho rằng dự thảo đã rõ ràng hơn sau khi tiếp thu ý kiến của Ủy ban Văn hóa và Xã hội song vẫn cần làm rõ tính “đặc thù” trong chính sách tín dụng cho người học và đào tạo nhân lực trình độ cao.

Đại biểu phân tích, dự thảo quy định người học được vay để trang trải chi phí học tập và sinh hoạt “theo cam kết”, nhưng chưa làm rõ nguồn vốn ưu đãi đến từ đâu và mức lãi suất có thực sự thấp hơn chính sách hiện hành hay không. “Nếu vẫn vay qua Ngân hàng Chính sách Xã hội như hiện nay thì không khác gì chính sách thông thường”, đại biểu nói. Đại biểu cũng đề nghị xác định rõ cơ chế ủy thác của Chính phủ, quy định cụ thể thẩm quyền cho vay và cơ chế hoàn trả để bảo đảm người học thực sự được hưởng ưu đãi đặc thù.

Về phát triển nguồn nhân lực giáo dục, đại biểu lưu ý dự thảo cần mở rộng phạm vi hoạt động của người nước ngoài trong các cơ sở giáo dục, không chỉ giảng dạy, nghiên cứu mà còn chuyển giao chương trình giáo dục quốc tế. Đồng thời cần làm rõ thẩm quyền xác nhận giữa các bộ, ngành để tránh chồng chéo, bảo đảm thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao.

Qua thảo luận, các ý kiến đều thống nhất cao về sự cần thiết ban hành nghị quyết và coi đây là bước đi chiến lược để tạo cơ chế đột phá cho giáo dục và đào tạo Việt Nam, đồng thời nhấn mạnh yêu cầu thể chế hóa đồng bộ, khả thi và công bằng trong thực hiện. Qua đó, góp phần phát triển con người Việt Nam toàn diện, xây dựng hệ thống giáo dục tiên tiến, mở rộng cơ hội học tập và thu hẹp khoảng cách vùng miền.