Hệ thống pháp luật về hòa giải thương mại cần được nâng cấp

Hội thảo khoa học “Phương thức giải quyết tranh chấp thương mại – Thực trạng và kiến nghị” dưới sự chủ trì của TS. Lê Hải Đường, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu lập pháp và TS. Nguyễn Ngọc Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội có sự tham gia của đại diện các cơ quan như Bộ Tư pháp, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam;… cùng các chuyên gia, nhà nghiên cứu đến từ Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC); Học viện Tư pháp; Viện Khoa học Pháp lý; Hội Luật gia Việt Nam;…

4 phương thức giải quyết tranh chấp thương mại

Phát biểu tại hội thảo, các chuyên gia cho rằng, với sự phát triển không ngừng của kinh tế - xã hội ngày càng xuất hiện nhiều tranh chấp, nội dung ngày càng phức tạp và để duy trì trật tự, ổn định xã hội cần phải có cơ chế giải quyết tranh chấp.

Nhấn mạnh tranh chấp thương mại là một hiện tượng tất yếu khách quan của nền kinh tế thị trường, các chuyên gia lưu ý, do tính chất thường xuyên cũng như hậu quả gây ra cho các chủ thể tham gai tranh chấp nói riêng và cho cả nền kinh tế nói chung, pháp luật Việt Nam cũng đã sớm có những quan tâm nhất định đến hoạt động này cũng như các phương thức giải quyết. 

Theo đó, hiện có 04 phương thức giải quyết tranh chấp thương mại, gồm: Thương lượng, hòa giải, Tòa án hoặc trọng tài thương mại. Mỗi phương thức trên đều có những ưu điểm, hạn chế nhất định, phụ thuộc vào sự lựa chọn của các chủ thể có nhu cầu giải quyết tranh chấp.

Đề xuất nghiên cứu, xây dựng Luật Hòa giải thương mại

Cho ý kiến tại hội thảo, liên quan đến phương thức hòa giải thương mại trong giải quyết tranh chấp một số chuyên gia kiến nghị, cần nghiên cứu, xây dựng Luật Hòa giải thương mại với các nội dung mở rộng hơn, theo mô hình Luật mẫu UNCITRAL nhằm khắc phục các bất cập, vướng mắc hiện nay của Nghị định 22/2017/NĐ-CP.

Theo Ths. Vũ Lê Giang, Vụ Pháp luật dân sự - kinh tế, Bộ Tư pháp, giải quyết tranh chấp thương mại bằng hòa giải cũng có nhiều ưu điểm bởi tính đơn giản, thuận tiện, nhanh chóng, sự linh hoạt, ít tốn kém, ít chịu sự chi phối của các nguyên tắc hay hoạt động của các cơ quan công quyền. 

Đặc biệt với sự tham gia của người thứ ba vừa đảm bảo sự hiểu biết chuyên môn ở lĩnh vực tranh chấp và đáp ứng niềm tin của các bên góp phần không nhỏ tạo nên sự thành công của phiên hòa giải trong tranh chấp thương mại. 

Tuy nhiên, hiệu quả trên thực tế của phương thức giải quyết tranh chấp thương mại bằng hòa giải còn gắn liền với các thành tố khác như ý thức thực hiện các cam kết, thỏa thuận hay sự trung thực và thiện chí của các bên.

Nêu quan điểm tại hội thảo, Giám đốc Trung tâm liên kết đào tạo luật sư thương mại quốc tế Nguyễn Thị Minh Huệ - Học viện Tư pháp cho biết, hành lang pháp lý cho phương thức hòa giải thương mại ở Việt Nam hiện nay khá đầy đủ. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, hệ thống pháp luật của Việt Nam về hòa giải thương mại vẫn cần được nâng cấp.

Phân tích những bất cập hiện nay, bà Nguyễn Thị Minh Huệ chỉ rõ, việc văn bản pháp luật có hiệu lực trực tiếp nhất về hòa giải mới chỉ là Nghị định khiến hiệu quả triển khai hoạt động hòa giải thương mại vẫn còn hạn chế, đặc biệt là khái niệm thương mại trong Luật Thương mại còn khá hẹp, chưa phù hợp với thông lệ quốc tế dẫn đến phạm vi các tranh chấp được sử dụng cơ chế hòa giải thương mại bị bó hẹp. 

Bên cạnh đó, Nghị định 22/2017/NĐ-CP vẫn còn thiếu vắng những quy định cụ thể hóa một trong những nghĩa vụ quan trọng nhất của hòa giải viên là nghĩa vụ bảo mật thông tin; thiếu vắng các quy định về hòa giải thương mại trực tuyến; quy định về đào tạo, bồi  dưỡng cho đội ngũ hòa giải viên thương mại, cơ sở đào tạo về hòa giải thương mại…

Vì vậy, bà Nguyễn Thị Minh Huệ kiến nghị, cần nghiên cứu, xây dựng Luật Hòa giải thương mại với các nội dung mở rộng hơn, theo mô hình Luật mẫu UNCITRAL nhằm khắc phục các bất cập, vướng mắc hiện nay của Nghị định 22/2017/NĐ-CP. 

Đồng thời, cần nghiên cứu sửa đổi Luật Thương mại 2005 theo hướng mở rộng khái niệm “hoạt động thương mại” phù hợp với pháp luật và thông lệ quốc tế, mở rộng phạm vi giải quyết tranh chấp của hòa giải thương mại.

Xem xét ban hành Quy tắc hòa giải mẫu cho các trung tâm hòa giải thương mại 

Cũng theo bà Nguyễn Thị Minh Huệ trên cơ sở nghiên cứu các nội dung Quy tắc hòa giải mẫu của UNCITRAL, xem xét ban hành Quy tắc hòa giải mẫu cho các trung tâm hòa giải thương mại hoặc trung tâm trọng tài có chức năng hòa giải thương mại với sự chọn lọc phù hợp với bối cảnh và điều kiện kinh tế, văn hóa, xã hội của Việt Nam.

Đồng tình với quan điểm này, Luật sư Nguyễn Hưng Quang cho rằng, cần nghiên cứu, tổng kết hoạt động hòa giải thương mại theo Nghị định 22/2017/NĐ-CP để có thể xây dựng Luật Hòa giải thương mại, trong đó có bao gồm các vấn đề đang được quy định Bộ  luật Tố tụng dân sự 2015 và các luật khác, như thủ tục công nhận kết quả hòa giải thành, thời hiệu khởi kiện vụ án dân sự với thời gian giải quyết hòa giải ngoài Tòa án;…

Cần nghiên cứu các biện pháp thi hành án để bảo đảm các thỏa thuận hòa giải được thực thi nghiêm túc và nhanh chóng

Luật sư Nguyễn Hưng Quang cũng đề nghị, cần nghiên cứu các biện pháp thi hành án để bảo đảm các thỏa thuận hòa giải được thực thi nghiêm túc và nhanh chóng khi các bên có yêu cầu, bao gồm nghiên cứu thủ tục nộp đơn đề nghị, thông báo, thanh toán trong hoạt động thi hành án bằng biện pháp trực tuyến để thúc đẩy hoạt động hòa giải nói chung và hoạt động hòa giải trên môi trường điện tử; Nghiên cứu tham gia Công ước Singapore về hòa giải để việc thi hành thỏa thuận hòa giải thành đối với các tranh chấp quốc tế được thuận tiện, nhanh chóng.

Ngoài ra, một số chuyên gia cho rằng, để có thể cải thiện môi trường kinh doanh và nâng cao năng lực cạnh tranh của Việt Nam thì cơ chế giải quyết tranh chấp hợp đồng kinh tế bằng hòa giải cần được củng cố và thúc đẩy phát triển. 

Việt Nam cần hoàn thiện khung pháp luật và chính sách quốc gia đối với hoạt động tư pháp nói chung và hoạt động giải quyết tranh chấp thương mại nói riêng (trong đó có hoạt động hòa giải), đồng thời cần có các biện pháp về tài chính, chính sách để khuyến khích cho các hoạt động hòa giải thương mại ở Việt Nam./.