Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Sẽ nghiên cứu, xem xét kỹ lưỡng về mô hình đại học vùng

Ngày 20/11, thảo luận tại Hội trường về dự án Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), đa số các ý kiến thống nhất cao với sự cần thiết ban hành Luật này nhằm thể chế hóa đầy đủ, kịp thời các chủ trương, định hướng lớn của Đảng, Chính phủ, Quốc hội, tháo gỡ những điểm nghẽn về thể chế và nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước đối với giáo dục đại học.

Vấn đề mô hình đại học vùng là một trong những nội dung nhận được nhiều sự quan tâm thảo luận của các đại biểu Quốc hội.

Băn khoăn có nên tiếp tục duy trì mô hình đại học vùng?

Đồng tình với việc mở rộng đối tượng điều chỉnh tại Điều 11 của dự thảo Luật, tuy nhiên, đại biểu Nguyễn Văn Thi - Đoàn ĐBQH tỉnh Bắc Ninh bày tỏ lo ngại về mô hình đại học vùng, được hình thành từ thập niên 1990 với mục tiêu khi đó là tập trung nguồn lực đào tạo nhân lực vùng, sử dụng chung cơ sở vật chất và nhân lực, làm đầu mối để liên kết phát triển khu vực. Đồng thời bày tỏ băn khoăn liệu có nên tiếp tục duy trì mô hình này?

Phân tích một số tồn tại, bất cập của mô hình đại học vùng hiện nay, đại biểu Nguyễn Văn Thi nêu rõ, về tổ chức bộ máy, các đại học vùng hiện nay đang trở thành cấp trung gian hành chính. Đại học vùng không được giao ngân sách vùng, không có thẩm quyền điều phối đầu tư, nhân sự hay khoa học công nghệ.

“Thay vì tinh gọn bộ máy, đại học vùng lại làm tăng tầng nấc quản lý giữa Bộ và các trường, xuất hiện đầu mối phụ, kéo dài thủ tục, phân tán trách nhiệm. Điều này đi ngược với tinh thần của Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị là xóa bỏ cấp trung gian, bảo đảm quản trị tinh gọn, thống nhất hiệu quả. Đại học vùng chưa tổ chức được việc sử dụng chung nguồn lực. Các chương trình liên thông, đào tạo chung thì không được vận hành. Việc tăng đầu mối đã làm tăng thêm biên chế. Việc sử dụng chung giảng viên thì mới dừng ở mức là điều chuyển giữa các trường”, đại biểu phân tích.

Về vấn đề tự chủ, đại biểu Nguyễn Văn Thi nêu rõ, thực tế các trường đại học thành viên của đại học vùng có tư cách pháp nhân, có đủ năng lực và quy mô để hoạt động độc lập, song vẫn bị ràng buộc bởi cơ chế hai tầng, phải trình qua đại học vùng rồi mới đến Bộ trong các thủ tục đầu tư, mở ngành, hợp tác quốc tế dẫn đến mất cơ hội và giảm tính linh hoạt.

Về vấn đề nhận diện thương hiệu, đại biểu Nguyễn Văn Thi cho rằng, thương hiệu đại học vùng chưa được nhận diện rõ ràng, ở nhiều ngành thì xã hội ghi nhận tên trường thành viên hơn là tên đại học vùng, làm hạn chế năng lực cạnh tranh, ảnh hưởng đến xếp hạng và hợp tác quốc tế.

Từ những phân tích thực tiễn nêu trên, đại biểu Nguyễn Văn Thi đề nghị cần tiếp tục có đánh giá kỹ lưỡng về vị trí, vai trò và hiệu quả hoạt động của mô hình đại học vùng trong thời gian qua để nghiên cứu đề xuất sửa đổi, hoàn thiện dự thảo Luật Giáo dục đại học lần này, tạo hành lang pháp lý và phát huy vai trò mở đường, kiến tạo, phát triển khi xây dựng Luật để nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục đại học.

Bên cạnh đó, đại biểu đề nghị xem xét xây dựng cấu trúc hệ thống cơ sở giáo dục đại học bao gồm trường đại học, đại học Quốc gia, đại học đa ngành và trường đại học có tên gọi là học viện. Riêng đối với mô hình đại học vùng, đại biểu Nguyễn Văn Thi đề nghị cần xem xét kỹ lưỡng liệu có nên tiếp tục duy trì mô hình này hay không. Bởi những tồn tại, bất cập nêu trên đã duy trì, kéo dài nhiều năm nay.

Từ đó, cần có quy định để chuyển đổi các đại học vùng hiện hữu phù hợp, cần tổ chức lại để tạo động lực cho các trường đại học thành viên phát triển mạnh hơn. Trong đó, đối với các trường đại học thành viên đã có bề dày truyền thống, đã có thương hiệu thì có thể cho tổ chức lại, trở thành trường thuộc Bộ để đảm bảo quyền tự chủ đầy đủ, toàn diện cho các cơ sở giáo dục đại học theo đúng tinh thần Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị.

Cùng quan điểm, đại biểu Nguyễn Quang Huân - Đoàn ĐBQH TP. Hồ Chí Minh cũng đặt vấn đề xem xét mô hình đại học vùng có nên tồn tại hay không nên tồn tại?

Nêu thực tế Đại học Quốc gia và đại học vùng hiện nay cơ cấu như nhau, và hiện có 2 Đại học Quốc gia đã xác định thương hiệu của Việt Nam, do đó, đại biểu Nguyễn Quang Huân cho rằng, tạm thời chúng ta cứ xem xét, không nên quyết định ngay.

“Nếu coi đại học vùng là cơ sở thì như vậy không bám sát tinh thần của Nghị quyết số 71-NQ/TW. Nếu bám sát tinh thần Nghị quyết số 71-NQ/TW, chúng ta phải thực sự xác định lại xem đại học vùng có nên tồn tại hay không nên tồn tại?”, đại biểu nêu quan điểm.

Bên cạnh đó, đại biểu đề nghị cần xác định cách gọi các trường đại học ở trong đại học. Đại biểu cho rằng, cách gọi trước đây không làm trong sáng tiếng Việt và cũng không theo thông lệ quốc tế. “Các trường đại học quốc tế không bao giờ dùng từ “University” ở bên trong “University”, mà một University có nhiều College hay Institute, tức là có nhiều viện hoặc nhiều trường. Do đó, tôi nghĩ rằng, chúng ta nên xem xét lại cách gọi tên các cơ sở ở trong trường đại học lớn, các trường đại học đa ngành và trường Đại học Quốc gia”, đại biểu kiến nghị.

Vì vậy, đại biểu Nguyễn Quang Huân cho rằng, đối với các trường lớn, trường đa ngành nên gọi là đại học, còn các tổ chức ở bên trong đó có thể gọi là trường.

Nên bỏ quy định đại học vùng hoặc tái cấu trúc mô hình đại học vùng

Theo Quochoi.vn, đại biểu Lê Thị Thanh Lam - Đoàn ĐBQH TP. Cần Thơ đề nghị Cơ quan soạn thảo tiếp tục nghiên cứu và quy định thêm về mô hình đại học vùng. Xung quanh mô hình này vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau, trong đó có ý kiến là nên bỏ hoặc tổ chức lại mô mô hình này để hiệu quả cao và giảm tính trung gian.

Theo đại biểu, hiện nay nước ta có ba đại học vùng: Đại học Đà Nẵng, Đại học Thái Nguyên và Đại học Huế. Tại Điều 13 của dự thảo Luật mô tả về Đại học Quốc gia khá chi tiết, trong khi đại học vùng được mô tả ở khoản 2 Điều 12 như mô tả chung cho các cơ sở giáo dục đại học ở khoản 1 và chỉ thêm nội dung: “đồng thời có nhiệm vụ liên kết vùng, phát triển vùng, góp phần thực hiện chiến lược phát triển quốc gia”.

Đại biểu Lê Thị Thanh Lam nhận thấy, nhiệm vụ này thì đại học nào cũng thực hiện, nói cách khác là vai trò của các cơ sở đại học và đại học vùng thì không khác nhau. Theo Thông tư số 10 năm 2020 của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đại học vùng có Hội đồng và Ban Giám đốc chịu trách nhiệm quản lý nhiều trường đại học thành viên cùng các đơn vị trực thuộc như khoa, trung tâm, viện nghiên cứu. Đại học vùng vừa thực hiện chức năng quản lý nhà nước được Bộ phân cấp, vừa trực tiếp tổ chức đào tạo, nghiên cứu các khoa như cơ sở giáo dục đại học.

Chỉ rõ thực tế mô hình này trở thành một cấp trung gian giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo với các trường thành viên, vừa làm chủ quản vừa làm đơn vị sự nghiệp khiến cơ chế trách nhiệm bị phân tán, quyền tự chủ của trường của thành viên cũng bị hạn chế, đại biểu Lê Thị Thanh Lam cho rằng, điều này không phù hợp với tinh thần Nghị quyết số 71-NQ/TW của Trung ương với yêu cầu giảm đầu mối, đẩy mạnh phân cấp và xóa bỏ cấp trung gian để bảo đảm quản trị thống nhất, hiệu quả.

Từ các cơ sở trên, đại biểu Lê Thị Thanh Lam kiến nghị Ban soạn thảo nghiên cứu nên bỏ quy định đại học vùng hoặc tái cấu trúc mô hình đại học vùng trong hệ thống cơ sở giáo dục đại học. Các trường thành viên của đại học vùng hầu hết mang tính chuyên ngành mà đây không phải là xu hướng của các đại học trên thế giới. Vì đại học đa ngành, đa lĩnh vực và liên ngành mới là xu hướng hiện nay.

Đại biểu kiến nghị nên cấu trúc các trường đại học thành viên trong đại học vùng thành các đại học đa ngành, lĩnh vực với nhiều trường chuyên ngành. Điều này có thể mỗi đại học vùng sẽ có nhiều đại học độc lập đủ mạnh, đủ tiếp tục đầu tư để mạnh và đạt các tiêu chí, tiêu chuẩn theo quốc tế và đóng vai trò đào tạo nhân lực nghiên cứu.

“Hiện nay, Đảng và Nhà nước ta đang thực hiện chủ trương tinh gọn và tổ chức hành chính và đơn vị sự nghiệp. Việc rà soát và sắp xếp lại mô hình đại học vùng là cần thiết. Bởi bãi bỏ mô hình này không phải từ bỏ các đại học đóng vai trò quan trọng cho phát triển vùng mà là thực hiện đúng tinh thần Nghị quyết 71-NQ/TW của Trung ương - xóa bỏ cấp trung gian, tinh gọn bộ máy và tăng quyền tự chủ thực chất cho các cơ sở giáo dục đại học để phát triển ngày càng mạnh hơn, đúng hơn với xu hướng phát triển chung của đại học”, đại biểu Lê Thị Thanh Lam nhấn mạnh.

Đồng tình với các ý kiến nêu trên, đại biểu Trần Thị Nhị Hà - Đoàn ĐBQH TP. Hà Nội cho rằng, tại Điều 11 của dự thảo Luật, cần phân định lại hệ thống cơ sở giáo dục đại học theo thông lệ quốc tế, phù hợp với thực tiễn Việt Nam, đảm bảo rõ ràng và dễ hiểu. Theo đó, chỉ nên xác lập hai mô hình cơ bản: đại học đa ngành, đa lĩnh vực và đại học chuyên ngành đối những đối với những lĩnh vực đặc thù.

Thứ nhất, đại học đa ngành, đa lĩnh vực cần được xác định là mô hình đào tạo toàn diện ở tất cả các trình độ của giáo dục đại học, Đại học Quốc gia được xếp vào trong nhóm này. Nhưng với vị thế đặc biệt, giao những nhiệm vụ tầm cỡ quốc gia, cần được quy định rõ về cơ chế đặc thù do Chính phủ hướng dẫn nhằm đảm bảo nguồn lực đầu tư mũi nhọn, sự khác biệt, tạo điều kiện phát triển theo hướng đại học tinh hoa.

Đối với đại học vùng, đại biểu cho rằng, có thể được sắp xếp vào mô hình đại học đa ngành, đa lĩnh vực. Trong bối ảnh quốc gia đang đẩy mạnh chuyển đổi số, tiến hành sắp xếp lại hệ thống cơ sở giáo dục đại học theo tinh thần của Nghị quyết số 71-NQ/TW với yêu cầu tinh gọn bộ máy, xóa bỏ cấp trung gian, việc tiếp tục quy định mô hình đại học vùng như một cấu trúc riêng trong Luật sẽ không còn phù hợp.

Mặt khác, đại biểu Trần Thị Nhị Hà cho rằng, việc cụ thể hóa mô hình đại học như như Đại học Quốc gia hay những mô hình mới có thể hình thành trong tương lai nên được quy định tại các văn bản dưới luật.

Thứ hai, đối với mô hình đại học chuyên ngành tập trung vào những ngành đặc thù ở tất cả các trình độ của giáo dục đại học và sau đại học, đại biểu nhận thấy, việc đào tạo và cấp văn bằng chứng chỉ cần được thực hiện thống nhất theo đặc thù của từng chương trình, đảm bảo tính chuyên sâu và đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực.

Tạo điều kiện để các trường đại học thành viên hoạt động độc lập, hiệu quả

Quan tâm đến mô hình đại học vùng của Đại học Thái Nguyên, đại biểu Trương Xuân Cừ - Đoàn ĐBQH TP. Hà Nội khẳng định, Đại học Thái Nguyên đã hoàn thành xuất sắc sứ mệnh trong 31 năm qua, đặc biệt trong việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và nâng cao cơ hội học tập cho người dân, nhất là cho đồng bào dân tộc thiểu số ở vùng trung du và miền núi phía Bắc - địa bàn trọng yếu, chiến lược về an ninh quốc phòng.

“Từ khi có Đại học Thái Nguyên, chúng ta thấy rằng, các trường đại học thành viên phát triển rất nhanh, đáp ứng được vấn đề đào tạo của vùng và đông đảo con em các dân tộc được đi học. Đại học Thái Nguyên cũng góp phần đào tạo nguồn lực về cán bộ khoa học, cán bộ lãnh đạo, cán bộ quản lý”, đại biểu nhận định.

Tuy nhiên, chỉ rõ hiện nay mô hình hoạt động của đại học vùng đã bộc lộ nhiều hạn chế, đại biểu Trương Xuân Cừ cho biết, bộ máy hoạt động còn cồng kềnh, phân cấp chưa rõ ràng và hiệu quả. Vai trò của đại học vùng đối với đại học thành viên chưa đột phá cho phát triển, tính phụ thuộc chưa có hiệu quả rõ nét, đôi khi là điểm nghẽn cấp trung gian. Cơ chế quản lý hai tầng nên còn chậm, hiệu lực, hiệu quả chưa cao, chưa theo mô hình đại học đa ngành hiện đại. Do đó, đại biểu Trương Xuân Cừ cho rằng, mô hình đại học vùng không còn phù hợp với mục tiêu của cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy hiện nay.

“Nếu để Đại học Thái Nguyên như hiện nay thì vấn đề về đầu tư, đầu tư công, phân cấp cũng rất khó, đôi khi còn bất cập. Bởi vì nhiều trường đại học thành viên đã sử dụng các công trình nhưng lại không là chủ đầu tư…”, đại biểu nêu quan điểm.

Với những do trên, đại biểu đề nghị tách các trường đại học thành viên của Đại học Thái Nguyên thành các trường độc lập trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo. Theo đó, có thể tách 4 trường đại học thành viên là Y khoa, Sư phạm, Nông nghiệp, Công nghiệp thành các trường độc lập, đồng thời chuyển các trường còn lại của Đại học Thái Nguyên sang mô hình quản lý hiện đại (tương tự như Đại học Bách khoa hoặc Đại học Kinh tế Quốc dân) nhằm tăng cường hiệu lực và hiệu quả hoạt động.

“Như vậy có nghĩa là chúng ta không bỏ Đại học Thái Nguyên, vẫn giữ lại nhưng tổ chức hoạt động khác đi và hiệu quả hơn. Tôi cho rằng, chuyển đổi như vậy sẽ hợp lý hơn. Các trường đại học thành viên của Đại học Thái Nguyên đã thành lập từ những năm 1960 và có truyền thống vẻ vang, do đó, họ cũng muốn hoạt động độc lập và phát triển tốt hơn nữa”, đại biểu nhấn mạnh.

Xem xét kỹ lưỡng về mô hình đại học vùng

Giải trình trước Quốc hội và cử tri cả nước về mô hình đại học vùng, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn cho biết, Cơ quan chủ trì soạn thảo sẽ tiếp tục nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của các ĐBQH và giải trình đầy đủ, thấu đáo các nội dung đại biểu quan tâm.

Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo khẳng định, đại học vùng có vai trò đóng góp quan trọng trong đào tạo và nghiên cứu suốt thời gian qua. Trong các nghị quyết của Đảng như Nghị quyết 29-NQ/TW, Kết luận 21-KL/TW và 6 Nghị quyết vùng cũng như các Nghị quyết khác của Đảng cũng nhấn mạnh: Cần phát triển các Đại học Quốc gia và đại học vùng thực sự mạnh để đóng vai trò dẫn dắt, đầu tàu trong hệ thống giáo dục quốc dân.

“Thực tế nếu chúng ta xét thấy mô hình đại học vùng còn những điểm khiếm khuyết, bên trong đó còn những vấn đề của khâu trung gian thì chúng ta cần khảo sát và đánh giá như tinh thần của Nghị quyết số 71-NQ/TW yêu cầu giảm khâu trung gian. Chúng tôi cũng sẽ tiến hành xem xét việc thực hiện Nghị quyết này để đánh giá xem khâu trung gian này nằm ở đâu?”, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nêu rõ.

Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn cũng chỉ rõ bất cập của mô hình đại học vùng hiện nay còn phân tán, bên trong gồm gần chục cơ sở đơn vị thành viên. Điều này đi ngược với tinh thần của Nghị quyết số 71-NQ/TW là giảm đầu mối, giảm những cơ sở phân tán. Bộ trưởng cho rằng, điều này phải hết sức phải cân nhắc. Còn nếu cấu trúc bên trong của đại học vùng còn lỏng lẻo, quản lý cồng kềnh thì điều đó phải khắc phục và tìm ra điểm trung gian đó ở chỗ nào để giải quyết. Theo Bộ trưởng, Cơ quan chủ trì soạn thảo sẽ nghiên cứu, xem xét kỹ lưỡng đối với nội dung này./.